Διαπραγματευτικη Στρατηγικη της Ελλαδας στην Τρεχουσα Συγκυρια: «πελατειακές σχέσεις» («patron-client relations») μεταξύ ισχυρών και λιγότερο ισχυρών κρατών

Του Παναγιώτη Ήφαιστου

Εισαγωγή 3.1.2014. Παρά το γεγονός ότι η Ελλάδα αναπτύχθηκε, ισχυροποιήθηκε και οι αναρίθμητοι πλέον είναι απόφοιτοι πανεπιστημίου οι συζητήσεις μέσα στην δημόσια σφαίρα αναφορικά με στοιχειώδη και ουσιώδη ζητήματα που αφορούν την διεθνή πολιτική κινούνται στο χαμηλότερο σκαλί των πνευματικών, στοχαστικών και γνωστικών βαθμίδων.

Ο λόγος που επανέρχομαι στο ζήτημα των “ΠΕΛΑΤΕΙΑΚΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ» («PATRON-CLIENT RELATIONS») ΜΕΤΑΞΥ ΙΣΧΥΡΩΝ ΚΑΙ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΙΣΧΥΡΩΝ ΚΡΑΤΩΝ” οφείλεται στο γεγονός ότι, ενώ η Ελλάδα βρίσκεται σε κατάσταση εκτάκτου ανάγκης και η επιβίωσή της εξαρτάται από το κατά πόσο η επόμενη κυβέρνηση θα μπορέσει να κινηθεί με δεξιοτεχνία στις διαπραγματεύσεις περί τα χρηματοοικονομικά –ενώ την ίδια στιγμή θα πρέπει να διατηρήσει την χώρα ασφαλή εν μέσω καταιγιστικών στρατηγικών εξελίξεων–, ακούγονται πολλές θέσεις που είναι εθνικά θανατηφόρες.

Μια τέτοια θανατηφόρα άποψη αφορά την θέση, τον ρόλο και τις δυνατότητες της χώρας στην διεθνή πολιτική κα τις διαπραγματευτικές της δυνατότητες. Στις διμερείς σχέσεις με τις μεγάλες δυνάμεις, στις διεθνείς διαπραγματεύσεις κάθε είδους, στην συμμετοχή της ως μέλους της ΕΕ, της συμμετοχής της ως μέλους άλλων διεθνών θεσμών και των στρατηγικών συνεννοήσεων με άλλα κράτη αναφορικά με τις στρατηγικές εξελίξεις στην περιφέρεια όπου ανήκει.

Η πιο συνήθης θανατηφόρα αυτοκτονική θέση είναι ότι «είμαστε μικροί» και δεν μπορούμε να φέρουμε αντιρρήσεις ή να ζητούμε πολλά. Ο πρώην μετά-εμφυλιακός και μετέπειτα χουντικός ΥΠΕΞ Πιπινέλλης έλεγε κάτι παρόμοιο όταν κήρυττε το δόγμα της «μικρής Ελλάδας» που στερείται και των παραμικρών ανεξάρτητων δυνατοτήτων στην διεθνή πολιτική αλλά το έλεγε υπό ένα πολύ διαφορετικό πρίσμα. Της απόλυτης αδυναμίας μετά τον εμφύλιο, της κατάληψης των κρατικών θεσμών από ξένες υπηρεσίες, την γεωπολιτική μας θέση στις Συμπληγάδες του Ψυχρού Πολέμου και της καταρρακωμένης εσωτερικής κοινωνικής συνοχής που μας αδρανοποιούσε ολοκληρωτικά.

Η Ελλάδα έκτοτε αν και εξαρτημένη είναι πολύ διαφορετική. Μεταξύ άλλων, η κοινωνική της συνοχή είναι ζηλευτή, απουσιάζουν εμφύλια σύνδρομα (οι στάσεις ενόψει της κρίσης το καταμαρτυρούν), διαθέτει μια ισχυρή οικονομία παρά την εξάρτηση και τα λάθη των κυβερνόντων (την δημιούργησαν τα ελληνικά νοικοκυριά τα 200 τελευταία χρόνια και θα μας την εκποιήσουν σύντομα εάν οι νυν «σωτήρες» συνεχίσουν τις υποτελείς στάσεις), συμμετέχει ισότιμα σε όλους τους διεθνείς θεσμούς και διαθέτει πανίσχυρες Ένοπλες Δυνάμεις.

Είναι αξιοθρήνητο εάν αυτό το κράτος και παρά τα εφήμερα προβλήματά μας, πολιτικά ανίκανοι και πλήθος παπαγαλάκια που λιβανίζουν την ανικανότητα ναυαγισμένων κομμάτων, κατορθώνουν να μας ακυρώσουν τα ερείσματα που διαθέτουμε με το να μας εμφανίζουν ως ένα ανίσχυρο κράτος και την συγκρότηση μιας εθνικής στρατηγικής ως ανέφικτη εάν όχι … επικίνδυνη. Είναι όλοι αυτοί στον ναυαγισμένο πολιτικό χώρο, στον πανεπιστημιακό χώρο στα πεδία των κοινωνικών επιστημών και των κραχτών προπαγανδιστικών συνθημάτων στον χώρο των μέσων «επικοινωνίας». Την διεκδίκηση την εμφανίζουν ως … τσαμπουκά, την πρόταξη των εθνικών συμφερόντων στις διαπραγματεύσεις ως … εθνικισμό και την απαίτηση να αποδοθούν ευθύνες στην φρικτή πορεία των χρηματοοικονομικών της Ευρώπης ως περίπου αντί-Ευρωπαϊκή στάση ή αξιώσεις ανεύθυνων, επικίνδυνων και ριψοκίνδυνων ανθρώπων. Η Ελλάδα είναι ένα κράτος που διαθέτει, μεταξύ πολλών άλλων, μια ζηλευτή κοινωνία, μια εξαιρετικά σημαντική γεωπολιτική θέση και ανθρώπινο δυναμικό κρατικών λειτουργών και πολλών άλλων που θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στην χάραξη μιας πολύ αξιόπιστης εθνικής στρατηγικής.

Η αντιμετώπιση της συντρέχουσας οικονομικής κρίσης θα κρίνει πολλά και κυρίως εάν είμαστε βιώσιμο κράτος. Η πολιτική των τελευταίων ετών όπου κάποιοι υποτακτικοί εγχώριοι υπέγραψαν αδιαμαρτύρητα ότι τους πρότειναν κάποιοι άγνωστοι τεχνοκράτες απαιτείται να τερματιστεί. Να κατέβουν από τις κυβερνητικές θέσεις. Να ανέλθουν όσοι μπορούν να σκεφτούν με όρους που η σύγχρονη στρατηγική θεωρία θεωρεί αυτονόητους και δεδομένους.

Οι πελατειακές σχέσεις που αφορούν το αέναο στρατηγικό παίγνιο μεταξύ ισχυρών και λιγότερο ισχυρών κρατών στην προσπάθεια των τελευταίων να εξισορροπήσουν τις εγγενώς άνισες σχέσεις είναι εκείνη η γνώση που καταμαρτυρεί ότι τα τελευταία επιτυγχάνουν πολλά όταν είναι οργανωμένα, όταν αξιοποιούν τους κρατικούς λειτουργούς, όταν σκέφτονται με όρους ισοτιμίας με όλα τα κράτη, όταν κάνουν σκληρές διαπραγματεύσεις ιδιαίτερα με τα ισχυρότερα κράτη και όταν έχουν επαρκή εποπτεία τόσο των διεθνών δρώμενων όσο και των υποθέσεων που τα αφορούν άμεσα και ζωτικά.

Η διπλωματία, έγραψε πολύ σωστά ένας συνάδελφός μου, στοιχίζει φτηνά. Είναι μερικές εκατοντάδες καλά καταρτισμένα άτομα, κρατικοί λειτουργοί και άλλοι, στους οποίους ανατίθεται η ευθύνη ανάλυσης, στάθμισης, εκτίμησης, σχεδιασμού και εφαρμογής στρατηγικής. Δεν μπορεί για παράδειγμα χιλιάδες άξιοι κρατικοί λειτουργοί υψηλής κατάρτισης στους τομείς της οικονομίας, της διπλωματίας και της στρατηγικής να είναι ανενεργοί επειδή έχουμε ανάξια πολιτική ηγεσία. Οι πολίτες με την ψήφο τους θα πρέπει να μεριμνούν να εκλέγουν τις ικανότερους να υπερασπιστούν τα εθνικά συμφέροντα και τις ικανότερους να αξιοποιήσουν τους πολιτειακούς θεσμούς, ιδιαίτερα την άμυνα και την διπλωματία.

Για την ΕΕ και την δέουσα διαπραγματευτική στρατηγική έχουμε γράψει πολλά και μπορεί κανείς να τα αναζητήσει εύκολα σε βιβλία και αναρτημένα άρθρα ή δοκίμια. Το ίδιο και για την στρατηγική θεωρία στα πεδία εκείνα όπου θεμελιώνεται η τυπολογία των στρατηγικών και τακτικών που ακολουθούν οι λιγότερο ισχυροί για να επιτύχουν ισορροπία σχέσεων.

Για όποιον μελετήσει τις σύγχρονες πελατειακές σχέσεις στο διακρατικό σύστημα εκπλήττεται όταν συνειδητοποιήσει τις μεγάλες δυνατότητες των λιγότερο ισχυρών κρατών. Μαζί με το κείμενο που αναπαράγω πιο κάτω είναι και μια ενδεικτική ξένη δημοσίευση για τον πόλεμο στον κόλπο και τις στρατηγικές κρατών της περιοχής.

Βασικά, είτε αλλάζουμε πορεία 180ο και διαπραγματευόμαστε ως σύγχρονο κράτος είτε γινόμαστε αναλώσιμοι και βορά των σκυλιών της ανελέητης διεθνούς πολιτικής σε μια στιγμή μάλιστα που όλα δείχνουν ότι η στρατηγική αστάθεια στην Ανατολική Μεσόγειο κινείται Δυτικά προς την κατεύθυνσή μας.

Οι επερχόμενες εκλογές αφορούν ζωτικά την ασφάλειά μας, την Δημοκρατία μας, την Ελευθερία μας και την Εθνική Ανεξαρτησία. Βασικά είναι ή τώρα ή ποτέ. Το νεοελληνικό κράτος βρίσκεται στην κόψη του ξυραφιού και οι εκλογές θα κρίνουν κατά πόσο κινούμαστε ανοδικά και ανορθωτικά ή κατά πόσο θα συνεχίσουμε τον κατήφορο προς την άβυσσο.

Η αλλαγή είναι δεδομένη και το συλλογικό ένστικτο αυτοσυντήρησης δεν μπορεί παρά να λειτουργήσει με κριτήριο ότι

α) χειρότερο από τη παρούσα κατάσταση δεν μπορεί να υπάρξει,

β) η Ανεξάρτητη ψήφος με σοφία θα πρέπει να διασφαλίσει ασφαλή μετάβαση στιβαρής πολιτικής ηγεσίας στην Άμυνα, στην Διπλωματία και στην διαπραγμάτευση των χρηματοοικονομικών και

γ) ιδεατά θα πρέπει να οδηγήσει σε ριζική πολιτική ανασύνταξη.

Ακολουθεί η ανάλυση για τις πελατειακές σχέσεις, σχετικά αποσπάσματα και σύνδεσμοι.

«ΠΕΛΑΤΕΙΑΚΕΣ ΣΧΕΣΕΙΣ» («PATRON-CLIENT RELATIONS») ΜΕΤΑΞΥ ΙΣΧΥΡΩΝ ΚΑΙ ΛΙΓΟΤΕΡΟ ΙΣΧΥΡΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΚΡΑΤΟΚΕΝΤΡΙΚΟ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΑΙ Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΜΗΛΙΩΝ-ΑΘΗΝΑΙΩΝ ΣΤΟΝ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ

Παναγιώτης Ήφαιστος, https://www.facebook.com/groups/PolitPeacefulRevolution/

Σημείωση: Όλο το αρχείο συμπεριλαμβανομένου και του αγγλικού άρθρου σε ξένο επιστημονικό περιοδικό είναι αναρτημένο σε αρχείο PDF στην διεύθυνση http://wp.me/p3OlPy-wB 

Περιεχόμενα: 1. Εισαγωγή. Οι «πελατειακές σχέσεις». 2. Απόσπασμα από το βιβλίο Διπλωματία και Στρατηγική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Γερμανία. 3. «Patron-Client Relations in the Emerging Security Environment” (στο Jerusalem Journal of International Relations). 4. Διάλογος Αθηναίων-Μηλίων στον Θουκυδίδη.

Εισαγωγή. Οι «πελατειακές σχέσεις».

Οι «πελατειακές σχέσεις» αποτελούν το σημαντικότερο ζήτημα της σύγχρονης διεθνούς πολιτικής, ιδιαίτερα της στρατηγικής θεωρίας. Παρά την ασυμμετρία ισχύος μεταξύ κρατών αιωρείται ένα ερώτημα που αφορά τους πάντες: Μπορούν να είναι συμμετρικές οι σχέσεις των λιγότερο ισχυρών με τα πιο ισχυρά κράτη; Η απάντηση είναι θετική, επαρκώς αναλυμένη και άκρως ενδιαφέρουσα. Η διατύπωση για την «τυραννία του αδυνάμου» είναι μια χαρακτηριστική φράση.

Βασική αρχή της στρατηγικής θεωρίας είναι ότι όλα τα κράτη λειτουργούν ορθολογιστικά, με την έννοια ότι, στην πλάστιγγα οφελών και ζημιών εναλλακτικών στάσεων, αποφάσεων και ενεργειών, επιχειρούν είτε να υπάρχει ισορροπία συμφερόντων, είτε τα οφέλη να είναι μεγαλύτερα από τις ζημιές.

Κατά βάση, η στρατηγική θεωρία, επιχειρώντας να εξετάσει το καίριο ζήτημα της σχέσης μεταξύ κρατών ασύμμετρης ισχύος εξετάζει τις προσεγγίσεις με τις οποίες λαμβάνονται βέλτιστες αποφάσεις εκατέρωθεν. Όπως είναι φυσικό, φωτίζονται περισσότερο τα λιγότερο ισχυρά κράτη επειδή σε μια ασύμμετρη σχέση αυτά, πρωτίστως, έχουν το πρόβλημα.

Ακολουθούν δύο κείμενα. Το πρώτο είναι απόσπασμα από το βιβλίο «Διπλωματία και Στρατηγική των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων, Γαλλία, Μεγάλη Βρετανία, Γερμανία». Στο κεφ. 6.3.1 γίνεται μια σύντομη αναφορά στην θεωρία πελατειακών σχέσεων και στην συνέχεια αποκρυσταλλώνονται τα πορίσματα της ανάλυσης για το καίριο αυτό ζήτημα σε αναφορά με την Γαλλία, την Μεγάλη Βρετανία και την Γερμανία. Το δεύτερο κείμενο είναι ένα άρθρο στο «Jerusalem Journal of International Relations, vol. 14. No 2 1992 με τίτλο «Patron-Client Relations in the Emerging Security Environment”. Το άρθρο είναι επεξεργασμένη εκδοχή της εισήγησής μου σε συνέδριο.

Στην μελέτη αυτή, ο υπογράφων, μελέτησε τον βαθμό και την έκταση των περιθωρίων άσκησης ηγεμονίας των ΗΠΑ επί των συμμάχων της για να τους «επιστρατεύσει» στην εκτέλεση της στρατιωτικής επέμβασης στον Κόλπο, και αντίστροφα, τα περιθώρια ελιγμών και αποκόμισης οφελών των συμμάχων των ΗΠΑ στο πλαίσιο πελατειακών ανταλλαγών συμφερόντων. Το συνολικό συμπέρασμα είναι ότι στην μεταψυχροπολεμική εποχή, τα περιθώρια πελατειακών σχέσεων που ευνοούν τα συμφέροντα μικρών και καλά οργανωμένων κρατών με υψηλή ποιότητα διπλωματίας, αυξάνονται. Παρά τις περί του αντιθέτου εντυπώσεις, εντός ορίων και λαμβάνοντας υπόψη τις κατά περίπτωση αναλογίες και ιδιαιτερότητες, το σύγχρονο διεθνές σύστημα «δεν είναι παράδεισος για τα ηγεμονικά κράτη».

Τα πορίσματα αμφότερων των κειμένων ενέχουν, εκτιμάται, διαχρονική σημασία, ενώ δημοσιευμένα κάτω από τον ίδιο τίτλο δίνουν μια πληρέστερη εικόνα ενός βασικά ανεξάντλητου ζητήματος. Στο τέλος παρατίθεται ολόκληρος ο διάλογος Αθηναίων-Μηλίων. Η συζήτηση αυτή είναι ο πυρήνας της διεθνούς πολιτικής κάθε διεθνούς συστήματος στο οποίο επειδή τα κράτη είναι ανεξάρτητα επικρατεί αναρχία, δηλαδή απουσιάζει μια κυβέρνηση των κυβερνήσεων ή μια παγκόσμια κυβέρνηση. Όπως γνωρίζουμε, αυτό είναι το σύγχρονο καθεστώς των διεθνών σχέσεων όπως κωδικοποιήθηκε και επικυρώθηκε από όλα τα κράτη στον ΟΗΕ το 1945. Στον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ πρυτανεύει η Υψηλή Αρχή της μη επέμβασης και της εσωτερικής και εξωτερικής κυριαρχίας. Αφορά, επιπλέον τα ζητήματα της διεθνούς τάξης και μόνο όταν διεθνής ασφάλεια αυτής της τάξης και μόνο μετά από συμφωνία των μονίμων μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας μπορεί να υπάρξει, υπό αίρεση και προϋποθέσεις, διεθνής επέμβαση.

Θεωρούμαι ότι η ανάλυση και τα πορίσματα των δύο κειμένων που ανά-δημοσιεύονται μαζί είναι διδακτικά για κάθε κράτος όταν συναλλάσσεται με ισχυρότερα κράτη. Η εύκολη και τελικά καταστροφική στάση ενός λιγότερο ισχυρού κράτους είναι να είναι ουραγός της διπλωματίας των ισχυρότερων κρατών, να εξαρτάται από αυτά ποικιλοτρόπως και να μην ωφελείται αλλά αντίθετα να βλάπτεται από τις αδιάκοπες κυμάνσεις του εκκρεμούς της διεθνούς πολιτικής.

Ο αναγνώστης καλείται να προσέξει ιδιαίτερα την κατάληξη της υποσημείωσης 16 και να συνδέσει αυτή την παγιωμένη θεώρηση της στρατηγικής θεωρίας με την ελληνική στρατηγική μετά το 1974. Ιδιαίτερα στην μεταψυχροπολεμική εποχή όχι μόνο η Ελλάδα δεν ενέταξε μια τέτοια στάση στους στρατηγικούς της σχεδιασμούς αλλά άφησε την αποτρεπτική στρατηγική να αποδυναμωθεί με τα γνωστά αποτελέσματα στο Αιγαίο και στην Κύπρο. Ακόμη πιο σημαντικό, μη λειτουργώντας ορθολογιστικά σύμφωνα με τα θέσφατα της στρατηγικής θεωρίας δεν μπόρεσε έκτοτε να καταστεί σοβαρός και αξιόπιστος συνομιλητής με τα ισχυρότερα κράτη επί ενός μεγάλου αριθμού ζητημάτων σε μια εποχή ραγδαίων εάν όχι καταιγιστικών στρατηγικών ανακατατάξεων.

Τέλος, ο αναγνώστης καλά θα κάνει να λάβει υπόψη ότι το μεν αγγλικό κείμενο δημοσιεύτηκε το 1992 και το απόσπασμα από το βιβλίο Διπλωματία και στρατηγική των μεγάλων ευρωπαϊκών δυνάμεων το 1999-2000. Το βιβλίο αυτό δεν χρειάστηκε να επανεκδοθεί μετά από 12 περίπου χιλιάδες ανατυπώσεις καθότι δεν χρήζει να αλλάξει το παραμικρό η δε ερμηνευτική του σημασία για τα συντρέχοντα και τα επερχόμενα μας ικανοποιεί. Όμως, όσον αφορά το απόσπασμα που ακολουθεί για τις πελατειακές σχέσεις καλό είναι να ληφθούν υπόψη πολλές στάσεις και συμπεριφορές στην Ελλάδα, ιδιαίτερα όσον αφορά τον Σκοπιανό αλυτρωτισμό, τις αναθεωρητικές συμπεριφορές της Τουρκίας, το σχέδιο Αναν, την επέκταση στα 12 μίλια των χωρικών υδάτων, το ζήτημα της ΑΟΖ και το κυπριακό στην ύστερη φάση που συνδέεται με την ενέργεια και τις καταιγιστικές στρατηγικές ανακατατάξεις στην περιφέρειά μας.

[…]

Για ολόκληρο το δοκίμιο κάντε κλικ εδώ: http://wp.me/p3OlPy-wB - «Πελατειακές σχέσεις» (patron-client relations) μεταξύ ισχυρών και λιγότερο ισχυρών κρατών στο σύγχρονο κρατοκεντρικό διεθνές σύστημα και ο διάλογος Μηλίων-Αθηναίων στον Θουκυδίδη (αρχείο pdf)

Πηγή:http://www.antibaro.gr/article/11951