Ο Φασισμός, ο Ναζισμός και το Σταλινικό Υπόδειγμα είναι Παιδιά του Νεοφιλελευθερισμού...

Toυ Σπύρου Στάλια
[Οικονομολόγου Ph.D]

Η Δημοκρατία είναι σχετικά ένα νέο Πολίτευμα ασχέτως αν έχει κάνει την εμφάνιση του πριν 2500 στην Αρχαία Αθήνα. Έκτοτε παραμένει το πρότυπο για όλους τους αναμορφωτές της πολιτικής ζωής των Εθνών.

Μέσα σε τρεις σελίδες (Θουκυδίδης, Βιβλίο 2, 37- 41) ο Περικλής μας δίνει την πεμπτουσία της Αθηναϊκής Δημοκρατίας. Αν πάμε πίσω από τις λέξεις ο Περικλής στον λόγο του συνοψίζει, μια ‘επιστημονική’ πολιτική θεωρία, που είναι κοινή σε όλους τους Έλληνες στοχαστές. Η βάση της είναι κυνική. 

Επειδή η θεωρία των Ελλήνων δεν μπορούσε να επιλύσει το πρόβλημα της αντίφασης μεταξύ κοινωνικής δικαιοσύνης και της έμφυτης εγωιστικής φύσης του ανθρώπου, ξεπέρασε το πρόβλημα, μέσα από την παρατήρηση, υποδεικνύοντας μια μεγάλη σταθερή μεσαία τάξη. Η κοινωνική οργάνωση ήταν τέτοια που χαλιναγωγούσε το ‘θηρίο’ χωρίς να πνίγει την πρωτοβουλία. 

Έτσι συνυπήρχαν, απαιτώντας την υπευθυνότητα με αντάλλαγμα δικαιώματα. Μπροστά πήγαινε το υποχρεούμαι πίσω και μακράν έρχονταν το δικαιούμαι. Όλοι οι Έλληνες της Ελληνικής Πόλης αυτό το γνώριζαν παιδιόθεν. 

Η ελληνική πολιτική σκέψη είχε συλλάβει ότι η κοινωνία σώζει τον άνθρωπο από το ‘θηρίο’ που έχει μέσα του. Την πνευματική και υλική πρόοδο την αντιστρατεύεται η άγρια ζηλόφθονη φύση του ανθρώπου, και κατά συνέπεια τα χαλινάρια του νόμου τον προστατεύουν και εγγυώνται την ευημερία του και την ευδαιμονία του.

Με δεδομένη αυτή την θλιβερή άποψη των Ελλήνων για την φύση του ανθρώπου, την δική τους φύση πρωταρχικά, η πρακτική λύση που θα έφερνε σταθερότητα και κοινωνική δικαιοσύνη ήταν το πώς να στριμώξεις όσους πιο πολλούς πλούσιους και φτωχούς στο μέσο και να τους απασχολείς σε δουλειές, στους αγρούς στο εμπόριο στη βιοτεχνία, στη θάλασσα. Αυτό δεν γινόταν με την έννοια να δελεάσουν την μεσαία τάξη ότι μέσω της σκληρής εργασίας θα αναρριχηθεί στον πλούτο, για να κάνει μετά ότι θέλει, όπως στην εποχή μας. Όχι, ήσαν στην μεσαία τάξη για να ζουν απλά και καλά, πολιτισμένα, να χαλιναγωγούν τα άκρα, να σώζουν την πόλη, να υπερασπίζονται την Δημοκρατία. Τους πλουσίους τους φορολογούσαν και τους παρατηρούσαν, τους φτωχούς τους πρόσεχαν. Γνώριζαν ότι πλούσιοι και φτωχοί μοιράζονται ίδια ηθική ως προς την κατάληψη της εξουσίας.

Αλλά τα παραπάνω δεν θα μπορούσαν να σταθούν αν η πολιτική και κοινωνική ισονομία της δημοκρατίας δεν είχε και οικονομική ισονομία.  Οι δαπάνες της Αθηναϊκής Δημοκρατίας, η οικονομία της ζήτησης όπως θα λέγαμε σήμερα, ήσαν αυτές που στήριξαν, μαζί με το δημοκρατικό ήθος και την υψηλή καλλιέργεια των Αθηναίων, την Δημοκρατία και το θεμέλιο της,  τις τρεις τάξεις. Όπου δε υπήρχαν τρεις τάξεις, υπήρχαν δυο και μαζί με αυτές ο Μέγας Βασιλεύς ή ο Φαραώ ή οι Ιερείς, ο συσσωρευμένος πλούτος τους και φυσικά όχι Δημοκρατία.

Τέλος πάντων, η Δημοκρατία, δημιούργημα μιας κοσμοθέασης των Ελλήνων, κάποια στιγμή κατέρρευσε, οι τρεις τάξης διαλύθηκαν, αλλά δεν έπαψε να αποτελεί ένα πρότυπο, που όσες φόρες εμείς και οι άλλοι δυτικοί του γυρίσαμε την πλάτη υποστήκαμε συνέπειες πολιτικού αυταρχισμού, βάρβαρης λογοκρισίας, θρησκευτικού φανατισμού, μαζικών φόνων, φτώχειας και παντελή έλλειψη πολιτισμού.

Το 1918 με την λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου όλα τα παλαιά καθεστώτα είχαν καταρρεύσει και οι Λαοί της Ευρώπης απαίτησαν την εγκαθίδρυση δημοκρατιών στις χώρες τους. Το 1930 όμως, λίγα χρόνια μετά από αυτή την κοσμογονία γέννησης δεκαοκτώ δημοκρατιών, η παγκόσμια κρίση διέλυσε την Δημοκρατία, και ελάχιστοι ήσαν οι λαοί που την εμπιστευόντουσαν. Η Δημοκρατία είχε ηττηθεί. Αλήθεια, πως τόσο φωτεινά μυαλά σε όλη την Ευρώπη  απέτυχαν να συντάξουν βιώσιμα δημοκρατικά συντάγματα;

Η αλήθεια είναι ότι τα συντάγματα ήσαν δημοκρατικά με την έννοια ότι εξασφάλιζαν στους λαούς πολιτική και κοινωνική ισοτιμία αλλά όχι οικονομική ισονομία γιατί η οικονομία δούλευε με τα οικονομικά της προσφοράς (τα οικονομικά του Μάαστριχτ που θα λέγαμε σήμερα). Τα οικονομικά της προσφοράς, μνημόνιο με άλλα λόγια, δεν εξασφαλίζουν δουλειά σε όλους και δίκαιη κατανομή του εισοδήματος προαπαιτούμενο για την βιωσιμότητα της μεγάλης μεσαίας τάξης, βάση της Δημοκρατίας. Έτσι η μεσαία τάξη στην Ευρώπη άρχισε να ξηλώνεται σαν πουλόβερ. Η ανεργία και η φτώχεια έφτασαν σε πρωτοφανή ύψη. Την δεκαετία του 1920 τα χαοτικά γεγονότα διαδέχονται το ένα μετά το άλλο και καμία δημοκρατία δεν μπορούσε να τα ελέγξει.

Έτσι έρχεται εκείνη η κρίσιμη στιγμή που ο πολίτης της εξαθλιωμένης μεσαίας τάξης αμφιβάλει, στη συνεχεία παύει να ασχολείται με την πολιτική, αγανακτεί, θλίβεται, σοκάρεται έως ότου φτάνει στην στιγμή της δυναμικής αντίδρασης. 

Αφού η δημοκρατία τον έχει εξευτελίσει ακολουθεί την καλύτερη δυνατή λύση που του δίνει ψωμί και δουλειά, δηλαδή αξιοπρέπεια.

Ο Κωστής Μπαστιάς το 1938

Εδώ αξίζει  να σας διηγηθώ μια ελληνική ιστορία που αφορά στην στάση της ελληνικής διανόησης. Το 1927 ο Κωστης Μπαστιάς [1] με την πτώση της δικτατορίας του Πάγκαλου στα τέλη Αυγούστου 1926,  αισθάνεται μια βαθύτατη κρίση στην ελληνική πολιτική και πνευματική ζωή. Κρίση και απογοήτευση. Η δημοκρατία, με τις έριδές της και τις συνεχείς επεμβάσεις των στρατιωτικών της, αποδείχθηκε αδύναμη να αναλάβει τις ευθύνες της. Αποφασίζει λοιπόν να ανιχνεύσει τα νεοελληνικά ρεύματα ιδεών, με μία σειρά συνεντεύξεων στον ‘Ελεύθερο Τύπο’ εφημερίδα της εποχής σε 45 συνέχειες με τον τίτλο ‘Τα μεγάλα προβλήματα της Ελληνικής ζωής’. (εφημ. Ελεύθερος Τύπος, 9 Οκτωβρίου 1926 έως 1 Ιανουαρίου 1927). Ο Κωστής Μπαστιάς συνομίλησε τότε  με τους Δημοσθένη Βουτυρά, Δημήτρη Γληνό, Αλέξανδρο Δελμούζο, Κ. Δεμερτζή, Νίκο Καρβούνη, Γεώργιο Καφαντάρη, Γιάν(ν)η Κορδάτο, Ιωάννη Μεταξά, Παύλο Νιρβάνα, Γρηγόριο Ξενόπουλο, Αλέξανδρο Παπαναστασίου, Ζαχαρία Παπαντωνίου, Φώτο Πολίτη, Αριστοτέλη Σίδερη, Ιωάννη Σοφιανόπουλο, Θεμιστοκλή Σοφούλη, Παναγή Τσαλδάρη, Παντελή Χορν και άλλους 16 επίσης διανοούμενους.   Ρωτάει για τις απόψεις των συνομιλητών του, από την δεξιότερη αστική έως την πλέον αριστερή κομμουνιστική, για να πληροφορηθεί από που πηγάζει η κρίση και πώς μπορούμε να οδηγηθούμε σε μία νεοελληνική αναγέννηση; Αν δείτε τις απαντήσεις τους, στα δάκτυλα του ενός χεριού μετράς τους δημοκράτες. Οι υπόλοιποι ήσαν ή κομμουνιστές ή φασίστες. Κανείς δεν πίστευε στη Δημοκρατία.

Ας γυρίσουμε στη ροη του άρθρου. 

Η αριστερά τότε του μη σταλινικού υποδείγματος δέσμια και αυτή των οικονομικών της προσφοράς δεν είχε τίποτα να πει, και η αριστερά του σταλινικού υποδείγματος προσέφερε αυτό το υπόδειγμα ως λύση: Την Σοβιετική Ένωση. Την δεκαετία όμως του ’30 οι λύσεις που η δεξιά προσέφερε επεκράτησαν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, που ήσαν ο φασισμός, ο ναζισμός και οι αστικές δικτατορίες. 

Ο Ρούσβελτ με τα κεϋνσιανά οικονομικά της ζήτησης πρόλαβε και έσωσε την Δημοκρατία στην Αμερική. Την έβαλε στη δουλειά.

Ποιός τα εξέθρεψε αυτά τα φρικιαστικά καθεστώτα; 

Η μη θέληση της καθεστηκυίας τάξης της Δημοκρατίας να επιβάλει την οικονομική ισονομία. 

Με ποιούς συμμάχησε και δεν το έκανε αυτό; Με το  τραπεζικό κεφάλαιο και με τους εισοδηματίες. 

Με ποια θεωρία; Με τα οικονομικά της προσφοράς, με το νεοκλασσικό υπόδειγμα, με την λιτότητα. 

Και τι κρύβεται πίσω από αυτά; ‘Αίτια όλων αυτών ήταν η φιλαρχία που έχει ρίζα στην πλεονεξία και την φιλοδοξία’ (Θουκυδίδης, Κερκυραϊκά, ΙΙΙ, 82). Σταθερό το θηρίο μέσα στον άνθρωπο.

Όλα αυτά η ανθρωπότητα τα πλήρωσε με άγριο τρόπο. Με ανελευθερία, καταστροφές, θηριωδίες, πολέμους, θανάτους. Στερνή μου γνώση να σε είχα πρώτη. Το 1944 στο Μπρέτον Γούντς πάνω  στις κεϋνσιανές αρχές των οικονομικών της ζήτησης, θεμελιώθηκε η διεθνής συνεργασία και η διακυβέρνηση των Κρατών που οδήγησαν τα μεν αναπτυγμένα βιομηχανικά κράτη σε  μέση ετήσια αύξηση των ΑΕΠ τους κατά 5,9%, των δε υπό ανάπτυξη εθνών τα ΑΕΠ  σε μέση ετήσια αύξηση κατά 5,5%, για τα χρόνια 1950-1973. Στην ίδια περίοδο η Γερμανία και η Ιαπωνία με βάση τις κεϋνσιανές αρχές ανασυστάθηκαν από τις τεφρές τους. Ήταν ο ‘χρυσούς αιώνας’ της οικονομίας. Η μεσαία τάξη είχε πάλι οικοδομηθεί στη Δύση και η Δημοκρατία φάνηκε να είχε καλά θεμελιωθεί.

Αλλά το 'θηρίο’ δεν το έβαλε  κάτω. Επί της ουσίας από το 1933 δούλευαν στην Αμερική οι πλέον συντηρητικοί προτεστάντες, πολιτικοί, οικονομολόγοι και επιχειρηματίες για την κατάλυση των κεϋνσιανών ιδεών της απασχόλησης, της οικονομικής ανάπτυξης και του κοινωνικού κράτους. 

Από την δεκαετία του 1980 το ‘θηρίο’ σήκωσε κεφάλι πάλι. Η Λαϊκή Δεξιά και το Σοσιαλιστικό Στρατόπεδο της Ευρώπης, αφού είχαν  διαπράξει πλήθος ‘κεϋνσιανών ανοησιών και ύβρεων’ [2]  δηλαδή πολιτικές στο όνομα του Κέϋνς αλλά εκτός του πνεύματος του, δια του Προέδρου Μιτεράν το 1983, έβαλαν επίσημα την ταφόπετρα στον Κεϋνσιανισμό στην Ευρώπη.

Σε λίγο προσχώρησε στον νεοφιλελευθερισμό ολόκληρη η σοσιαλδημοκρατία και η ευρωπαϊκή αριστερά. Η σταλινική αριστερά, ενώ κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση, έμεινε αγκαλιά με το λείψανο του υποδείγματος. Η αποθέωση του νεοφιλελευθερισμού στην Ευρώπη έγινε με την συνθήκη του Μάαστριχτ που είναι η βάση ολοκλήρωσης της ΕΕ. 

Από τότε άρχισε δειλά-δειλά αλλά σταθερά το ξήλωμα της μεσαίας τάξης και η υπονόμευση της Δημοκρατίας. Όλο το οικοδόμημα της ΕΕ πάσχει από δημοκρατικότητα αφού δεν εξασφαλίζει την οικονομική ισονομία των πολιτών της, δουλειά σε όλους, την ανάπτυξη, την δίκαιη κατανομή του εισοδήματος και κυρίως δεν εξασφαλίζει της πολιτικής να μην προηγείται, όπως την δεκαετία του 1920, το τραπεζικό κεφάλαιο.

Από το 2008 ζούμε ξανά μέρες της δεκαετίας του 1920. Στην Ελλάδα η το ‘Συνταγματικό Τόξο’ ρίχνει κάθε μέρα τα βέλη της λιτότητας στην μεσαία τάξη και την σκοτώνει αργά και βασανιστικά. Μαζί και την Δημοκρατία. 

Η αριστερά φαίνεται να τα έχει πάλι χαμένα, η μια δεμένη με τον σταλινισμό και η άλλη ζαλισμένη με το ευρώ...

Καιρός  είναι καθαρά να δουν όλοι,  δεξιοί και αριστεροί, κατ’ ευφημισμό αφού η πολιτική είναι καθ' υπαγόρευση πια στη χώρα μας, ότι κανένα κράτος δε μπορεί να επιζήσει χωρίς ισχυρή μεσαία τάξη και αν δεν  κάνουν σύντομα κάτι, τα ’θηρία’,  στο πτώμα της Δημοκρατίας,  απλά θα βάλουν την ταφόπλακα. Ο νεοφιλελευθερισμός όμως θα έχει σκοτώσει την Δημοκρατία.  Ωστόσο θα έχουμε δυο τάξεις.

Η επιστροφή στο Εθνικό Νόμισμα είναι επιβεβλημένη!

spyridonstalias@hotmail.com [22 Αυγ. 2017]

Παραπομπές:

[1] Ο Κωστής Μπαστιάς (Αιμίλιος Κωνσταντίνος Μπαστουνόπουλος) (5 Φεβρουαρίου 1901- 25 Δεκεμβρίου 1972) ήταν Έλληνας λογοτέχνης, δημοσιογράφος, εκδότης, αρχισυντάκτης και χρονογράφος μεγάλων αθηναϊκών εφημερίδων, γενικός διευθυντής του Βασιλικού (Εθνικού) Θεάτρου (1937-1941), της Εθνικής Λυρικής Σκηνής (1940-1941 και 1959-1964) και του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας (1961-1963) και δημιουργός των νέων θεσμών των Κρατικών Λογοτεχνικών Βραβείων (1938), της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών (1938), της Πανελλήνιας Καλλιτεχνικής Έκθεσης (1938) στο Ζάππειο, κ.ά.

[2] Ο όρος ‘κεϋνσιανές ύβρεις’ διατυπώθηκε από τον Robert Skidelski. Robert Skidelsky, ‘Keynes: The Return of the Master. Στα Ελληνικά ‘Κέϋνς: Επιστροφή στη Διδασκαλία του’, Μετ. Χρυσούλα Μεντζαλίρα, Επιμ. Καθ. Λευτέρης Τσουλφίδης, Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα 2012

ΠΡΟΣΘΗΚΗ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΥ: Ενδεικτικά η συνομιλία του Κ. Μπαστιά με τον Γιάννη Κορδάτο:"Ελ. Τύπος"-1 Νοε 1926