Η αμερικανική παγίδα

Του Αλέξη Ζακυνθινού

Οι Η.Π.Α. παίζουν αριστοτεχνικά το παιχνίδι των καθυστερήσεων, γνωρίζοντας πως ο χρόνος που κυλάει είναι εις βάρος της Ρωσίας – ενώ συνεχίζουν τον πόλεμο του πετρελαίου ο οποίος, παράλληλα με τις κυρώσεις, αποδυναμώνει τον κ. Putin

«Ο πόλεμος με τη βοήθεια των χρηματοπιστωτικών όπλων, ευρίσκεται πλέον επίσημα στο επίκεντρο της πολεμικής τέχνης – μία θέση που, για χιλιάδες χρόνια μέχρι σήμερα, κατείχαν οι στρατιώτες και τα συμβατικά όπλα. Είμαστε της άποψης ότι, η διεξαγωγή πολέμων με χρηματοπιστωτικά όπλα, αμυντικών ή επιθετικών, θα αναλύεται σύντομα από τα επίσημα στρατιωτικά εγχειρίδια, αλλά και θα διδάσκεται στις στρατιωτικές σχολές».

Άρθρο

Στην Κασπία θάλασσα, στη μεγαλύτερη λίμνη του πλανήτη, η Ρωσία έχει τοποθετήσει 31 πολεμικά πλοία –γεγονός που όμως δεν οφείλεται στα πετρελαϊκά αποθέματα της Κασπίας, τα οποία υπολογίζονται στα 100 δις βαρέλια, αφού όλες οι παράκτιες χώρες έχουν συστήσει μία κοινότητα συνεργασίας μεταξύ τους.

Επομένως, από στρατιωτικής πλευράς, δεν φαίνεται να υπάρχει κανένας λόγος, ενώ η χρησιμοποίηση τους στον πόλεμο της Μέσης Ανατολής, όπου βομβαρδίζουν από απόσταση 1.500 χιλιομέτρων την περιοχή,μοιάζει παράλογη – επειδή αυτές οι επιθέσεις θα μπορούσαν να είναι πιο αποτελεσματικές, καθώς επίσης φθηνότερες, εάν είχε προτιμηθεί η ρωσική βάση στα παράλια της Συρίας.

Εύλογα λοιπόν συμπεραίνει κανείς πως ο Ρώσος πρόεδρος δεν ενδιαφέρεται καθόλου για το κόστος, αλλά για την επίδειξη της στρατιωτικής ισχύος της χώρας του – θέλοντας να αποδείξει στην παγκόσμια κοινή γνώμη πως τα στρατεύματα του έχουν τη δυνατότητα να βομβαρδίζουν από μία τόσο μεγάλη απόσταση, καθώς επίσης με τέτοια ακρίβεια τους στόχους τους, όπως τα αμερικανικά, ενώ είναι πρόθυμα να το κάνουν.

Περαιτέρω, η επιθετική εξωτερική πολιτική του φαίνεται πως επιδοκιμάζεται από την πλειοψηφία των Ρώσων, οι οποίοι δεν έχουν αποδεχθεί την απώλεια της θέσης της χώρας τους ως μία παγκόσμια υπερδύναμη, μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Το γεγονός δε ότι, έχουν περικυκλωθεί από τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ, σε όλο σχεδόν το μήκος των συνόρων τους, έχει επαναφέρει τους φόβους τους από όλους τους προηγούμενους πολέμους – αφού το 75% περίπου των Ρώσων Πολιτών θεωρεί εχθρική την αντιμετώπιση της χώρας τους από τη Δύση.

Με αυτές του τις ενέργειες βέβαια ο κ. Putin έχει καταφέρει επί πλέον να αποσπάσει την προσοχή των Ρώσων από τα οικονομικά τους προβλήματα – τα οποία προέρχονται από τις κυρώσεις της Δύσης, σε συνδυασμό με την κατάρρευση των τιμών της ενέργειας, καθώς επίσης των πρώτων υλών. Θεωρείται δε πως αυτό ακριβώς έχει αυξήσει την επιθετικότητα του, η οποία ξεκίνησε με τον υβριδικό πόλεμο στην Ουκρανία, έχοντας διευρυνθεί σε έναν τακτικό στη Συρία, εκτός της περιοχής της πρώην Σοβιετικής Ένωσης.

Η οικονομική πλευρά

Από οικονομικής πλευράς τώρα, οι «παράπλευρες» ζημίες είναι τεράστιες – γεγονός που σημαίνει ότι, δεν είναι σε θέση η Ρωσία να συνεχίσει για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα τη Συριακή περιπέτεια. Ο στρατιωτικός μηχανισμός της χώρας, ο οποίος έτσι και αλλιώς ενισχυόταν με τεράστια ποσά από πολλά χρόνια πριν, καταναλώνει χρήματα, τα οποία είναι απαραίτητα για την κάλυψη άλλων αναγκών της – για επενδύσεις στην παραγωγική διαδικασία, για κοινωνικές παροχές στα φτωχά εισοδηματικά στρώματα, για την επιδότηση παλαιών βιομηχανικών εγκαταστάσεων, έτσι ώστε να μην ακολουθήσουν απολύσεις του εργατικού δυναμικού τους κλπ.

Εκτός αυτού, οι πολεμικές δραστηριότητες της Ρωσίας δημιουργούν αβεβαιότητα στους διεθνείς επενδυτές, με αποτέλεσμα να χάνουν την εμπιστοσύνη τους όσον αφορά τις μελλοντικές προοπτικές της – πόσο μάλλον όταν γνωρίζουν ότι, μελετάει τη στρατηγική της χρεοκοπία, για λόγους που έχουμε αναλύσει στο παρελθόν (άρθρο). Βέβαια, δεν έχουν αντιδράσει όπως στην προσάρτηση της Κριμαίας ή στον πόλεμο της Ουκρανίας – παραμένουν όμως επιφυλακτικοί, επειδή δεν γνωρίζουν σε ποιές άλλες συγκρούσεις θα οδηγήσει ο κ. Putin τη χώρα του.

Από την άλλη πλευρά, τα οικονομικά μεγέθη της Ρωσίας επιδεινώνονται διαρκώς – αφού το ΑΕΠ της θα περιορισθεί κατά 3,8% το 2015, σύμφωνα με την  Παγκόσμια Τράπεζα, η βιομηχανική της παραγωγή μειώθηκε κατά 3,7% το Σεπτέμβρη, οι κεφαλαιακές επενδύσεις πλησίασαν το -5,6%, ο πληθωρισμός συνεχίζει επικίνδυνα να είναι διψήφιος, τα πραγματικά εισοδήματα των Πολιτών της μειώθηκαν, ενώ η ιδιωτική κατανάλωση έχει περιορισθεί σε μεγάλο βαθμό. Το εξωτερικό της χρέος βέβαια υποχώρησε (γράφημα), εις βάρος όμως των συναλλαγματικών της αποθεμάτων – ενώ πολλές από τις μεγάλες επιχειρήσεις της έχουν μεγάλες δυσκολίες χρηματοδότησης.

Εν τούτοις το ηθικό του πληθυσμού της είναι εντυπωσιακά υψηλό, παρά τις συνεχείς μειώσεις των μισθών, καθώς επίσης την αύξηση του κόστους ζωής – ενώ είναι τόσο υψηλότερο, όσο πιο μακριά μένει κανείς από τη Μόσχα.

Όπως φαίνεται οι Ρώσοι δεν δίνουν καμία σημασία στην ύφεση, καταναλώνοντας όλα τα χρήματα που διαθέτουν, σαν να μην υπάρχει αύριο – ενώ οι επιχειρηματίες θεωρούν τις κυρώσεις που επέβαλλε η Δύση ως ευκαιρία, για την ανάπτυξη της εγχώριας βιομηχανίας, η οποία είχε παραμεληθεί λόγω της «επικέντρωσης» στους τομείς της ενέργειας και των πρώτων υλών.

Η χρηματοδότηση όμως είναι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα τους – αφού, με εξαίρεση την ευρύτερη περιοχή της Μόσχας, οι τράπεζες έχουν σταματήσει να δανειοδοτούν τις επιχειρήσεις για πάνω από ένα έτος. Ως εκ τούτου, είναι αδύνατον να εκμεταλλευτούν τα πλεονεκτήματα της μεγάλης πτώσης της ισοτιμίας του ρουβλίου στις εξαγωγές – αφού δεν παράγουν αρκετά προϊόντα, ενώ δεν είναι σε θέση να διεξάγουν αντίστοιχες επενδύσεις (ένα πρόβλημα που θα αντιμετώπιζε και η Ελλάδα, εάν επέστρεφε στη δραχμή).

Φυσικά θα έπρεπε να ασχοληθεί με το θέμα πολύ σοβαρά η κυβέρνηση, η οποία όμως δεν φαίνεται διαθέσιμη να υιοθετήσει φιλελεύθερους κανόνες – απελευθερώνοντας την αγορά από τα μονοπώλια, καταργώντας τους εισαγωγικούς δασμούς και επιβάλλοντας μεγαλύτερους φόρους στις ενεργειακές εταιρίες, έτσι ώστε να μπορέσει να στηρίξει τους άλλους τομείς της οικονομίας.

Εύλογα λοιπόν το έλλειμμα του προϋπολογισμού προβλέπεται στο -5,7% εάν όχι υψηλότερα – αφού το ήμισυ περίπου των κρατικών εσόδων προέρχεται από τις εξαγωγές ενέργειας και πρώτων υλών, οι τιμές των οποίων είναι σε πολύ χαμηλά επίπεδα. Αντί δε να επενδύει η κυβέρνηση, ακολουθεί μία αυστηρή πολιτική λιτότητας, περιορίζοντας τα δημόσια έργα, καθώς επίσης μειώνοντας δραστικά τις δαπάνες, με αποτέλεσμα να κλείνουν ακόμη και νοσοκομεία ή σχολεία σε όλη την έκταση της χώρας.

Η παγκόσμια αγορά πολεμικού εξοπλισμού και η Ρωσία

Συνεχίζοντας, όλες οι παραπάνω δυσκολίες δεν πτοούν το Ρώσο πρόεδρο, ο οποίος δεν αποκλείει ακόμη και μία χερσαία εισβολή στη Συρία, μετά τους αεροπορικούς βομβαρδισμούς, ανεξαρτήτως κόστους – προλαβαίνοντας ενδεχομένως τις Η.Π.Α., οι οποίες φαίνεται να σχεδιάζουν κάτι ανάλογο.

Την ίδια στιγμή το ΝΑΤΟ, αντί να βοηθάει τους πρόσφυγες που εγκαταλείπουν μαζικά την περιοχή, προγραμματίζει μία σύγκρουση με τη Ρωσία στη Μεσόγειο – όπως τουλάχιστον συμπεραίνεται από τις ασκήσεις, στις οποίες συμμετέχουν 26.000 καλά εκπαιδευμένοι στρατιώτες, «προσομοιάζοντας» τη διεξαγωγή πολέμου εναντίον της Ρωσίας, η οποία αύξησε ακόμη μία φορά τα εξοπλιστικά της προγράμματα κατά περίπου 40%.

Περαιτέρω, η παγκόσμια αγορά πολεμικού εξοπλισμού έχει φτάσει πλέον στα 70 δις $ το 2015, έχοντας αυξηθεί κατά 13,4% σε σχέση με το 2014 – με τη Ρωσία να ευρίσκεται σταθερά τη δεύτερη θέση, μετά τις Η.Π.Α., όσον αφορά τις εξαγωγές όπλων, καθώς επίσης με τη Γερμανία πλέον (2014) στην τρίτη, έχοντας ξεπεράσει την Κίνα.

Η αιτία της ανόδου φαίνεται να είναι ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή, καθώς επίσης η τεταμένη κατάσταση στην Ανατολική και Νότια Ασία – ενώ στο γράφημα που ακολουθεί φαίνονται οι εξαγωγές όπλων της Γερμανίας το 2013, στους δέκα κορυφαίους πελάτες της, οι οποίες συμβάλλουν αρκετά στο ΑΕΠ της.

Παρά το ότι όμως η αγορά εξελίσσεται θετικά, οι προϋποθέσεις για τη Ρωσία έχουν γίνει σημαντικά δυσκολότερες, επειδή αντιμετωπίζει τις κυρώσεις της Δύσης – με αποτέλεσμα να αναμένεται μείωση των εξαγωγών της, συγκριτικά με το έτος ρεκόρ του 2014, όπου είχαν φτάσει στα 13,2 δις $ (πηγή).

Ειδικότερα η Κίνα, ο μεγαλύτερος πελάτης της έως το 2005, έχει πλέον αναπτύξει τη δική της πολεμική βιομηχανία, αντιγράφοντας τα σύγχρονα ρωσικά πολεμικά όπλα με τη μέθοδο της «αντίστροφης μηχανικής» (reverse engineering) – με αποτέλεσμα να ήταν πλέον η Ινδία το νούμερο ένα έως το 2014, όπου η Κίνα πήρε ξανά την πρώτη θέση, με συνολικές εισαγωγές ύψους 2,3 δις $ έναντι 1,7 δις $ της Ινδίας.

Οι απώλειες βέβαια από τη  Κίνα είχαν εξισορροπηθεί σε κάποιο βαθμό, μέσω των νέων πελατών που προσέλκυσε η Ρωσία (Αλγερία, Ιράκ, Περού, Ουγκάντα, Βενεζουέλα, Βιετνάμ κοκ.). Σε κάθε περίπτωση, η χώρα τριπλασίασε τις εξαγωγές της μέσα σε μία δεκαετία – ενώ αποτελεί σημαντικό προμηθευτή των χωρών που ενοχλούνται από την επιθετική πολιτική της Κίνας στην κινεζική θάλασσα.

Το Βιετνάμ αγόρασε όπλα αξίας 1 δις $ από τη Ρωσία, ενώ η Ινδονησία παρήγγειλε 16 πολεμικά αεροπλάνα αξίας επίσης 1 δις $ – παρά το ότι ο πρόεδρος Putin δηλώνει συνεχώς πως θεωρεί την Κίνα ως το βασικότερο στρατηγικό συνεργάτη του. Εν τούτοις, αν και πουλάει όπλα σε όλες τις γειτονικές της χώρες, δεν θα προμήθευε ποτέ την Ταιβάν ή το Πακιστάν – αφού κάτι τέτοιο θα τον έφερνε σε πλήρη αντίθεση τόσο με την Κίνα, όσο και με την Ινδία.

Κάτι ανάλογο διαπιστώνεται και στην Αρμενία με το Αζερμπαϊτζάν, οι οποίες φιλονικούν για την κυριαρχία μίας περιοχής – χωρίς όμως αυτό να εμποδίζει τη Ρωσία να προμηθεύει πολεμικό εξοπλισμό και στις δύο, με αποτέλεσμα να διατηρείται η στρατιωτική ισορροπία μεταξύ τους.

Σημαντικές εξαγωγές όπλων έχει η Ρωσία στη Μέση Ανατολή – υπογράφοντας συμβόλαιο ύψους 4,2 δις $ με το Ιράκ, 3,5 δις $ με την Αίγυπτο, ενώ δεν είναι σαφές τι ακριβώς συμβαίνει με το Ιράν. Βασικός πελάτης της ήταν ανέκαθεν η Συρία, μέσω της πολεμικής βάσης που διατηρεί εκεί – ενώ αυτή ακριβώς η δραστηριοποίηση της διατήρησε στην εξουσία τη σημερινή κυβέρνηση, η οποία είναι από πολλές πλευρές χρήσιμη στη Ρωσία.

Ειδικότερα, το Συριακό καθεστώς διευκολύνει την προσέγγιση της Ρωσίας με το Ιράκ και το Ιράν, ενώ δημιουργεί προβλήματα στις οικονομικά ισχυρές χώρες παραγωγής πετρελαίου στην περιοχή. Παράλληλα, επιτρέπει στη Ρωσία να τοποθετείται στο ίδιο επίπεδο με τις Η.Π.Α., φροντίζοντας εξίσου για την επιβολή της τάξης στον πλανήτη.

Το σημαντικότερο δε όλων, δίνει την ευκαιρία στη Ρωσία να προβάλλει, να διαφημίσει δηλαδή τα σύγχρονα όπλα της σε ολόκληρο τον πλανήτη, με στόχο την αύξηση των εξαγωγών της – χωρίς να υποτιμούμε το γεγονός ότι, η χώρα δεν θέλει να χάσει ούτε τη Συρία ως πελάτη, ούτε τα τεράστια ποσά που της οφείλει (πάνω από 60 δις $).

Τέλος, η γεωπολιτική στρατηγική της Ρωσίας επεκτείνεται επίσης στη Λατινική Αμερική, όπου συνεργάζεται στρατιωτικά με χώρες όπως η Βενεζουέλα και η Νικαράγουα, έτσι ώστε να διατηρήσει τη θέση της ως παγκόσμια υπερδύναμη, απέναντι στις Η.Π.Α. – εξάγοντας φυσικά πολεμικό εξοπλισμό και αναπληρώνοντας τους πελάτες που έχασε, κυρίως στην Ανατολική Ευρώπη.

Με δεδομένο δε το ότι, τα όπλα της είναι φθηνότερα από τους ανταγωνιστές της, καθώς επίσης ισότιμα σε ορισμένα σημεία, παραμένει ένας σημαντικός προμηθευτής – πόσο μάλλον αφού δεν συνδέει τις πωλήσεις στρατιωτικού εξοπλισμού σε τόσο μεγάλο βαθμό με πολιτικές παραχωρήσεις εκ μέρους των πελατών της, όπως οι Η.Π.Α.

Εν τούτοις, η σημασία του πολεμικού εξοπλισμού στο εξωτερικό της εμπόριο είναι πολύ μικρότερη, συγκριτικά με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο – αφού το 2014 οι εξαγωγές της διαμορφώθηκαν στο 3% των συνολικών, έναντι 65% του πετρελαίου, καθώς επίσης του φυσικού αερίου.

Επιμύθιο

Όπως συμπεραίνεται από όλες τις αναλύσεις η Ρωσία, αδυνατώντας να ανταγωνισθεί τις Η.Π.Α. σε οικονομικό επίπεδο, όπως προσπαθεί η Κίνα, έχει επικεντρωθεί στο στρατιωτικό – όπου θεωρεί ότι έχει τις προϋποθέσεις να το κάνει. Καμία χώρα όμως δεν έχει καταφέρει ποτέ στο παρελθόν να αποσυνδέσει την στρατιωτική της ισχύ από την οικονομία – η οποία τελικά είναι ο πλέον αποφασιστικός παράγοντας στις πολεμικές συγκρούσεις.

Ως εκ τούτου, η πολιτική που ακολουθεί ο κ. Putin είναι πολύ υψηλού ρίσκου – τόσο για τη χώρα του, όσο και για την παγκόσμια ειρήνη. Οι Η.Π.Α. παραμένουν η οικονομικά και στρατιωτικά ισχυρότερη χώρα του πλανήτη, με τεράστιες δυνατότητες στο χρηματοπιστωτικό, καθώς επίσης στον τεχνολογικό τομέα – οπότε, η οποιαδήποτε σύγκρουση μαζί τους, είναι εκ των προτέρων καταδικασμένη σε αποτυχία.

Το γεγονός αυτό είναι αδύνατον να διαφεύγει της προσοχής του Ρώσου προέδρου, ενώ είναι εκείνο που τον αναγκάζει να σέβεται τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου στον πόλεμο της Συρίας. Υποθέτω δε πως οι Η.Π.Α. παίζουν αριστοτεχνικά το παιχνίδι των καθυστερήσεων, γνωρίζοντας πως ο χρόνος που κυλάει είναι εις βάρος της Ρωσίας – ενώ συνεχίζουν τον πόλεμο του πετρελαίου ο οποίος, παράλληλα με τις κυρώσεις, αποδυναμώνει αργά μεν αλλά σταθερά τον κ. Putin.

Αλέξης Ζακυνθινός, Senior Analyst (Geopolitics)