H Πολιτική χωρίς Eιδικούς*

Του Γιώργου Ν. Οικονόμου **

Στην αντίληψη και την πρακτική της δημοκρατίας ενυπάρχει μία βασική ιδέα που έχει παραγνωριστεί, αποσιωπηθεί και συγκαλυφθεί. Είναι η αντίληψη περί πολιτικής: στα πολιτικά ζητήματα της κοινότητας, στα ζητήματα που αφορούν το κοινό συμφέρον δεν υπάρχουν κάποιοι «ειδικοί», κάποιοι «επιστήμονες» οι οποίοι μπορούν να λύσουν τα ζητήματα. Ολοι είναι ικανοί να πουν τη γνώμη τους, να διαμορφώσουν και να θεσπίσουν νόμους, να λάβουν αποφάσεις, να δικάσουν, να ασκήσουν εξουσία. Ο τομέας των πολιτικών υποθέσεων διαχωρίζεται σαφώς από τους άλλους τομείς, όπου απαιτούνται ειδικές γνώσεις και ικανότητες.

Η δημοκρατική αρχή έγκειται στο εξής: μπορεί να εμπιστευτούμε την υγεία μας στον γιατρό, την υπόθεσή μας σε ένα δικηγόρο, το σπίτι μας στον αρχιτέκτονα ή τον μηχανικό, στους ειδικούς δηλαδή, διότι δεν μπορούμε να είμαστε ταυτοχρόνως γιατροί, δικηγόροι και μηχανικοί, αλλά δεν εμπιστευόμαστε τη σκέψη μας και τις πολιτικές υποθέσεις σε «ειδικούς». Δεν αναθέτουμε σε άλλους να σκεφτούν για εμάς ή να πράξουν για εμάς για τις υποθέσεις που μας αφορούν άμεσα. Οι σκέψεις, οι επιθυμίες, οι βουλήσεις και οι πράξεις δεν αντιπροσωπεύονται. Στη δημοκρατική πολιτική δεν υπάρχουν ειδικοί, δεν υπερτερούν οι στρατιωτικοί, οι οικονομολόγοι, οι τεχνοκράτες ή οι ηθικολόγοι. Δεν απαιτούνται ειδικοί, αλλά πολίτες που έχουν αίσθηση του κοινού συμφέροντος και ενδιαφέρον γι’ αυτό. Υπάρχει προτεραιότητα της πολιτικής και όχι της οικονομίας, της τεχνικής ή των στρατιωτικών.

Τα πολιτικά ζητήματα δεν απαιτούν επιστήμη, επιστημονική γνώση, αλλά γνώμη (δόξα), πρακτική μόρφωση, πείρα και ενδιαφέρον. Αυτά τα χαρακτηριστικά είναι κτήμα όλων των πολιτών και απαιτούνται για τις αποφάσεις και τη διαμόρφωση των νόμων. Σημειωτέον ότι οι αποφάσεις και οι νόμοι αφορούν το μέλλον, για το οποίο δεν απαιτείται επιστήμη, αλλά δόξα. Στη λήψη των πολιτικών αποφάσεων και στη θέσπιση των νόμων δεν χρειάζεται η γνώση λ.χ. της ατομικής ή πυρηνικής φυσικής ούτε η γνώση κατασκευής πυρηνικών αντιδραστήρων και εργοστασίων, αλλά η γνώση των επιπτώσεών τους στο περιβάλλον, στον οικονομικό τομέα και στις ανθρώπινες ζωές. Οι γνώσεις αυτές αποκτώνται μόνο με τη συμμετοχή στον σύνολο πολιτικό βίο, στις αποφάσεις, στη διαμόρφωση των νόμων, στην άμεση άσκηση της εξουσίας. Αυτό προϋποθέτει ότι υπάρχει ανοικτή συζήτηση από όλους όσοι επιθυμούν να πουν τη γνώμη τους και να καταθέσουν προτάσεις με επιχειρήματα λογικά, αποσκοπώντας στην πειθώ και όχι στην επιβολή μιας δήθεν μοναδικής και αναντίρρητης «επιστημονικής» αλήθειας.

Ο κύριος θεωρητικός αυτής της δημοκρατικής αντίληψης είναι ο σπουδαίος φιλόσοφος Πρωταγόρας, ο οποίος τεκμηριώνει την αντίληψη ότι όλοι είναι ικανοί για την πολιτική δραστηριότητα και όχι μόνο ολίγοι, άρα όλοι οι πολίτες πρέπει να συμμετέχουν στον πολιτικό βίο. Στο σημείο αυτό έγκειται ένα άλλο χαρακτηριστικό της δημοκρατικής πολιτικής που είναι πάντοτε ζητούμενο και επιδιωκόμενο: η δημιουργία μιας κοινής γλώσσας, που επιτρέπει τη διαφανή τοποθέτηση για έναν μεγάλο αριθμό ατόμων των σημαντικών ζητημάτων και των αντιθέσεων που υπάρχουν εντός της κοινωνίας. Ο Κορνήλιος Καστοριάδης εκφράζει ως εξής τη δημοκρατική αντίληψη περί πολιτικής: «Η πολιτική δραστηριότητα στους αρχαίους Έλληνες προϋποθέτει ότι υπάρχει ένα τουλάχιστον βασικό πεδίο σχετικά με το οποίο δεν μπορεί να υπάρξει ακριβής θεωρία. Ένα πεδίο που μας είναι ταυτόχρονα το πιο κοντινό, το πιο αινιγματικό και το πιο σημαντικό: το πεδίο των ανθρωπίνων υποθέσεων, και δη των πολιτικών και κοινωνικών. Δημοκρατία σημαίνει ότι ουδείς υπάρχει ο οποίος μπορεί να εμφανιστεί και με μία σειρά οποιωνδήποτε αποδείξεων να πει: Αυτό πρέπει να ψηφίσουμε σήμερα». Την έννοια αυτή της πολιτικής έχουν επίσης αναδείξει, μεταξύ άλλων, η Χάνα Άρεντ και ο Μάρεϊ Μπούκτσιν.

Στην προσέγγιση αυτή, πολιτική σημαίνει όχι εκλογές και κόμματα, ούτε λήψη των αποφάσεων και θέσπιση των νόμων από ένα κόμμα ή ένα πρόσωπο, αλλά αμφισβήτηση της υπάρχουσας θέσμισης της κοινωνίας από το σύνολο των πολιτών ή την πλειονότητά τους, που σκοπεύουν, με διαβούλευση και γνώση, στη συνολική θέσμιση της κοινωνίας. Η πολιτική υπό την έννοια αυτή αποβλέπει και συντελεί στη δημιουργία θεσμών που επιτρέπουν την άμεση συμμετοχή των ανθρώπων στη λήψη των αποφάσεων και σε όλες τις μορφές εξουσίας, καθιστώντας έτσι τους πολίτες κυρίαρχους της πολιτείας – έχει δηλαδή αποτέλεσμα τη δημιουργία και τη διατήρηση της δημοκρατίας. Η πολιτική ενέχει το στοιχείο της αυτοοργάνωσης, του αυτοπροσδιορισμού, της άμεσης συμμετοχής των πολιτών σε όλα τα τεκταινόμενα. Υπάρχει όταν και μόνο όταν είναι συλλογική υπόθεση, συλλογική διαβούλευση και αποβλέπει στο συλλογικό αγαθό, όταν τα ζητήματα του κοινωνικού συνόλου είναι υπόθεση του κοινωνικού συνόλου, όταν οι αποφάσεις λαμβάνονται από το σύνολο και όχι απλώς για το σύνολο. Αυτή τη σημασία έχει άλλωστε στην αρχική της εμφάνιση που συνδέεται με τις έννοιες του πολίτη και της πόλεως: πολιτική είναι η συλλογική δραστηριότητα από ανθρώπους που είναι πολίτες ή που θέλουν να γίνουν πολίτες και αποβλέπουν στο κοινό συμφέρον, στο συμφέρον της πόλεως. Πολιτική χωρίς τους πολίτες, χωρίς την πόλιν, είναι αδιανόητη, είναι κενό σχήμα.

*Απόσπασμα από το βιβλίο του «Αμεση Δημοκρατία. Αρχές, Επιχειρήματα, Δυνατότητες», Εκδ. Παπαζήση, 2014

** Διδάκτωρ Φιλοσοφίας

Πηγή:http://apokoinou.com/