Χρυσάφι και σκουριές...

Λίγο πριν την ραστώνη των αυγουστιάτικων διακοπών, θέλοντας να "ξεφορτωθώ" από το γραφείο μου κάποιες σημειώσεις, λέω να γίνω λίγο... ανεπίκαιρος. Ίσως, όμως, να μην αποδειχτώ και τόσο πολύ ανεπίκαιρος, μιας και βάζω στοίχημα πως πολύ σύντομα (ίσως και μέσα στον Αύγουστο) θα έχουμε νέες εξελίξεις στο θέμα το οποίο θα μας απασχολήσει από σήμερα. Ο λόγος για τα -περίφημα πια- ορυχεία χρυσού τής Χαλκιδικής. Κι επειδή λίγη ιστορία δεν έβλαψε ποτέ κανέναν, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Όπως αποκαλύπτει η έρευνα των περισσότερων από 300 πηγαδιών που σώζονται στην περιοχή, η ανακάλυψη των χρυσοφόρων κοιτασμάτων ανάγεται στις αρχές τής κλασσικής αρχαιότητας, κάπου τον 6ο π.Χ. αιώνα. Στην εκμετάλλευσή τους στηρίχτηκε η χρηματοδότηση τόσο της οικοδόμησης του κράτους των μακεδόνων όσο και της εκστρατείας τού Μ. Αλεξάνδρου. 

Όταν η περιοχή περιήλθε υπό ρωμαϊκή κατοχή, η εκμετάλλευση των ορυχείων ατόνησε, μιας και οι ρωμαίοι έπαιρναν περισσότερο και φτηνότερο χρυσό -και άργυρο- από τα ορυχεία τής Ισπανίας. Οι δουλειές ξανάνοιξαν όταν η ρωμαϊκή αυτοκρατορία χωρίστηκε σε ανατολικό και δυτικό τμήμα, κατά τις απαρχές δηλαδή του βυζαντινού κράτους. Αλλά η πραγματική έκρηξη ήρθε επί οθωμανών, όταν στην περιοχή λειτουργούσαν πάνω από 600 καμίνια, τα οποία έβγαζαν όχι μόνο χρυσό και άργυρο αλλά και μόλυβδο και ψευδάργυρο. Μάλιστα δε, στις αρχές τού 18ου αιώνα, με σουλτανικό φιρμάνι, τα χωριά τής περιοχής (τα γνωστά Μαντεμοχώρια) απέκτησαν αυτοδιοίκηση, η οποία περιλάμβανε και την εκμετάλλευση των ορυχείων (έναντι, βεβαίως, κάποιου -αρκετά χαμηλού- φόρου).

Κάπως έτσι φτάνουμε μέχρι το 1893. Τότε, η Πύλη εκχωρεί τα δικαιώματα των ορυχείων σε μια γαλλο-οθωμανική ανώνυμη εταιρεία, με έδρα το Παρίσι. Για πρώτη φορά κάνει την εμφάνισή της η "Μεταλλεία Κασσάνδρας Α.Ε." (σημ.: εκείνη την εποχή όλη η Χαλκιδική λεγόταν Κασσάνδρα). Από τα 600 καμίνια περνούν κάθε χρόνο πάνω από 10.000 τόννοι μεταλλεύματος, που δίνουν ψωμί σε 6.000 εργάτες. 

Το 1927, η εταιρεία περνάει στην ιδιοκτησία τής ΑΕΕΧΠ&Λ (Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων & Λιπασμάτων), η οποία χρειάζεται άφθονες ποσότητες θείου για την παρασκευή των λιπασμάτων της. Προς τούτο αγοράζει μεταλλεία και ορυχεία σε όλη την χώρα (Ερμιόνη, Κορώνη, Ωρωπός κλπ) αλλά και στην Κύπρο ενώ ιδρύει και το γνωστό εργοστάσιο λιπασμάτων στην Δραπετσώνα. Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος αναστέλλει την δραστηριότητα της εταιρείας και, μετά την λήξη τού πολέμου, η πλειοψηφία των μετοχών περνάει στην κατοχή τού διαβόητου επιχειρηματία Πρόδρομου Μποδοσάκη Αθανασιάδη.

Παρένθεση. Μπορεί να ακουστεί τρελλό αλλά η μεγαλύτερη δουλειά που έστησε προπολεμικά ο Αθανασιάδης ήταν η πώληση πυρομαχικών στον δημοκρατικό στρατό τής Ισπανίας, ο οποίος μαχόταν με τις φασιστικές δυνάμεις τού Φράνκο και των φαλαγγιτών του. Φυσικά, η εξαγωγή πυρομαχικών τελούσε υπό την έγκριση και την άδεια της τεταρταυγουστιανής δικτατορικής κυβέρνησης του Μεταξά. Άλλη μια απόδειξη ότι το κεφάλαιο δεν έχει ούτε πατρίδα ούτε ιδεολογία. Κλείνει η παρένθεση.

Ο Αθανασιάδης δίνει νέα πνοή στην εταιρεία, ιδίως στον μεταλλουργικό της τομέα. Μεταφέρει το κέντρο των μεταλλευτικών δραστηριοτήτων στο Στρατώνι, όπου το 1970 (μεσούσης της χούντας) χτίζει εργοστάσιο εμπλουτισμού και παρασκευής θειούχων συμπυκνωμάτων. Δυο χρόνια αργότερα βάζει μπρος το μεταλλείο θείου τής Ολυμπιάδας, όπου το 1976 (επί δημοκρατίας πια) φτιάχνει καινούργιο εργοστάσιο εμπλουτισμού.

Με τον θάνατο του Αθανασιάδη το 1979, η ΑΕΕΧΠ&Λ αρχίζει να φθίνει. Προς τα τέλη τής επόμενης δεκαετίας, το ελληνικό κράτος, σε μια προσπάθεια να σώσει την εταιρεία, αποφασίζει να βάλει στο παιχνίδι την κρατική τράπεζα βιομηχανικής ανάπτυξης, την ΕΤΒΑ, η οποία είχε στην κατοχή της την μεταλλουργική ΜΕΤΒΑ. Η ιδέα τού σχεδίου ήταν να αναλάβει η ΜΕΤΒΑ την μεταλλουργία χρυσού και, παράλληλα, να βοηθήσει την ΑΕΕΧΠ&Α  Το σχέδιο διάσωσης αναλαμβάνει να υλοποιήσει η κυβέρνηση Μητσοτάκη αλλά οι έντονες αντιδράσεις τής τοπικής κοινωνίας το οδηγούν σε ναυάγιο. Τελικά, το 1992 η ΑΕΕΧΠ&Α τίθεται υπό καθεστώς εκκαθάρισης από την Εθνική Τράπεζα.

Η Εθνική προκηρύσσει διαγωνισμούς, προσπαθώντας να βρει αγοραστές για τα μεταλλεία. Οι δυο πρώτοι διαγωνισμοί περνούν άκαρποι αλλά τον Δεκέμβριο του 1995 το σύνολο των μεταλλευτικών εγκαταστάσεων μαζί με τα δικαιώματα εκμετάλλευσης περιέρχονται στην TVX Hellas, θυγατρική τής καναδικής TVX Gold. Οι καναδοί ενδιαφέρονται κυρίως για τον χρυσό τής περιοχής και περιμένουν κρατική συμπαράσταση αλλά δεν έχουν υπολογίσει τις αντιδράσεις τής τοπικής κοινωνίας, η οποία προσφεύγει στο Συμβούλιο της Επικρατείας. Με την απόφαση-σταθμό 613/2002, το ΣτΕ ακυρώνει τα πλάνα των καναδών, εκτιμώντας ότι οι πιθανοί κίνδυνοι της επένδυσης θα ήταν μεγαλύτεροι από οποιοδήποτε προσδοκώμενο οικονομικό ή κοινωνικό όφελος:

"...όπως προκύπτει από τα στοιχεία αυτά, το αναλισκόμενο για την κατασκευή του έργου φυσικό κεφάλαιο, δηλαδή  δασικές εκτάσεις, υδατορέματα και ο εν γένει καταλαμβανόμενος από τις εγκαταστάσεις χώρος, καθώς και οι επαπειλούμενοι από την λειτουργία του κίνδυνοι, ενόψει της επιλεγείσης μεθόδου παραγωγής του χρυσού, εμφανίζονται  δυσανάλογοι εν σχέσει προς το προσδοκώμενο όφελος από την εισαγωγή στην χώρα  νέας τεχνολογίας για την εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου και την αύξηση της  απασχολήσεως του εργατικού δυναμικού της περιοχής, που είναι τα προκύπτοντα από τον φάκελο και ληφθέντα υπ΄ όψιν από την διοίκηση οφέλη από την εγκατάσταση. Συνεπώς, η προσβαλλομένη πράξη, που παρίσταται ως προϊόν πλημμελούς σταθμίσεως μεταξύ αφενός σκοπών θαλπομένων μεν από τον νόμο και το Σύνταγμα αλλ΄ όχι επαρκών να αντισταθμίσουν την επαπειλούμενη βλάβη του φυσικού περιβάλλοντος και  αφετέρου της τελευταίας αυτής βλάβης, είναι μη νόμιμη και πρέπει να ακυρωθή για  τον λόγο αυτόν..."

Για πρώτη φορά στην ιστορία τής χώρας, το περιβάλλον κέρδισε τα οικονομικά συμφέροντα. Το χτύπημα για την καναδική εταιρεία είναι συντριπτικό και η TVX Hellas κάνει αίτηση πτώχευσης. Κανείς, όμως, δεν μπορεί να φανταστεί ότι όλο αυτό το μπλέξιμο θα μπορούσε να γίνει αφορμή για να ανατείλει το άστρο ενός πολιτικού, ο οποίος μέχρι τότε βρισκόταν στην αφάνεια: του Χρήστου Πάχτα.

[συνεχίζεται]

Λέγαμε χτες ότι το 2003, μετά την απόφαση του ΣτΕ, η TVX Hellas αποφάσισε να βάλει λουκέτο. Έτσι, υπέβαλε αίτηση πτώχευσης, η οποία έγινε δεκτή από το Πολυμελές Πρωτοδικείο Αθηνών τον Νοέμβριο του 2003. Η εταιρεία άφηνε πίσω της χρέη πάνω από 216 εκατ. ευρώ προς το ΙΚΑ, την Εφορία, τους προμηθευτές της και τους εργαζόμενους. Εκείνη την στιγμή εμφανίζεται ο Χρήστος Πάχτας, ο οποίος δρα κεραυνοβόλα.

Στις 13 Δεκεμβρίου το ελληνικό δημόσιο αγοράζει από την πτωχευμένη εταιρεία την έκταση των 317.000 στρεμμάτων που της ανήκε, αντί 11 εκατ. ευρώ, ποσό το οποίο διατίθεται εξ ολοκλήρου για την εξόφληση δεδουλευμένων και αποζημιώσεων των 472 εργαζομένων. Φυσικά, εκτός από το ποσό των 11 εκατομμυρίων, το ελληνικό δημόσιο χάριζε στην TVX άλλα 2,2 εκατομμύρια βεβαιωμένες ασφαλιστικές εισφορές όπως και μερικές δεκάδες εκατομμυρίων από βεβαιωμένα τέλη, φόρους και εισφορές. Ταυτόχρονα, το κράτος αναλάμβανε την επανακατάρτιση 350 απολυμένων, διαθέτοντας από πόρους τού Γ' ΚΠΣ το καθόλου ευτελές ποσό των 28 εκατ. ευρώ.

Την ίδια μέρα (!), σε μια ανεπανάληπτη έκφραση οργιώδους αδιαφάνειας και αυθαιρεσίας, ο Πάχτας υπογράφει την πώληση των μεταλλείων στην εταιρεία Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. αντί... 11 εκατ. ευρώ. Δηλαδή, το κράτος εισέπραξε από την πώληση των μεταλλείων ακριβώς όσα είχε πληρώσει μόνο για να εξοφλήσει τους εργαζόμενους. Ουσιαστικά, ο Πάχτας λειτούργησε ως μεσάζων διότι αν η Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. αγόραζε απ' ευθείας από την TVX, θα αναλάμβανε και όλες τις υποχρεώσεις της. Σημειωτέον ότι, με ειδική διάταξη, η αγοράστρια εταιρεία απαλλάχθηκε από κάθε τέλος και φόρο μεταβίβασης.

Στο σημείο αυτό, ας κάνουμε ένα διάλειμμα για να δούμε τι σόι πράγμα είναι αυτή η Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. Η εν λόγω εταιρεία ιδρύθηκε τρεις μόνο ημέρες πριν την αγοραπωλησία των μεταλλείων, με κεφάλαιο μόλις 60.000 ευρώ, δηλαδή το ελάχιστο που προβλέπει ο νόμος για τις ανώνυμες εταιρείες. Μοναδικοί μέτοχοί της ήσαν δυο μεγαλοστελέχη τής γνωστής εταιρείας ΑΚΤΩΡ, συμφερόντων Μπόμπολα, ένας των οποίων ήταν ο γενικός διευθυντής τής ΑΚΤΩΡ Δημήτρης Κούτρας. Αν, διαβάζοντας αυτές τις γραμμές, κάνετε κάποιες περίεργες σκέψεις, καλώς τις κάνετε.

Ας δούμε τώρα τι αγόρασε η Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. προς 11 εκατομμύρια, σε μια αγοραπωλησία που παραβίαζε κατάφωρα τόσο το ελληνικό όσο και το ευρωπαϊκό δίκαιο, τα οποία προβλέπουν σε τέτοιες περιπτώσεις διεθνή διαγωνισμό. Κατά πρώτον, αγόρασε μια έκταση 317.000 στρεμμάτων, στην οποία περιλαμβάνονταν δυο ορυχεία με όλες τις εγκαταστάσεις τους και 310 σπίτια. Κατά δεύτερον -και απείρως σημαντικώτερον- αγόρασε το δικαίωμα εκμετάλλευσης όλης αυτής της έκτασης. Με απλά λόγια, η Ελληνικός Χρυσός Α.Ε. απέκτησε όχι μόνο το δικαίωμα εκμετάλλευσης των ήδη υφισταμένων μεταλλείων στις Σκουριές και στο Στρατώνι αλλά και το δικαίωμα να επεκτείνει την μεταλλευτική της δραστηριότητα σε ολόκληρη την έκταση των 317.000 στρεμμάτων, ανοίγοντας όσα μεταλλεία ήθελε, όπου ήθελε.

Για να πάρουμε μια ιδέα από τον πλούτο που χάρισε στον Μπόμπολα το κράτος (δια χειρός Πάχτα), ας σημειώσουμε τα εξής: (α) έναν χρόνο μετά την ίδρυσή της, η European Goldfields συμφωνεί να εξαγοράσει το 30% της Ελληνικός Χρυσός αντί 18 εκατ. ευρώ, (β) λίγο αργότερα, η Global Mineral Resources προσφέρει άλλα 18 εκατομμύρια και εξαγοράζει το 21% της Ελληνικός Χρυσός, (γ) σύντομα, η Global Mineral Resources αποφασίζει να πουλήσει το ποσοστό της στην European Goldfields αντί 100 εκατ. ευρώ, (δ) στις 2 Ιουλίου 2007, πάλι η European Goldfields προσφέρει στην ΑΚΤΩΡ 178 εκατομμύρια για να αγοράσει άλλο ένα 30% των μετοχών τής Ελληνικός Χρυσός.

Να επιμείνουμε λίγο σ'αυτό το τελευταίο; Μέσα σε τριάμισυ χρόνια, το 30% αυτού που είχε πουληθεί προς 11 εκατομμύρια, έφτασε να αξίζει 178 εκατομμύρια! Μέσα σε τριάμισυ χρόνια, η αρχική "επένδυση" του Μπόμπολα είχε πολλαπλασιάσει την αξία της κατά 54 φορές!

Και τώρα, το κερασάκι. Η παρανομία τής αγοραπωλησίας ήταν τόσο εξώφθαλμη ώστε αναγκάστηκε να επέμβει η Ευωρπαϊκή Επιτροπή, έστω και με μεγάλη καθυστέρηση. Έτσι, το 2008 η Κομμισσιόν ζήτησε εξηγήσεις από την Ελλάδα ως προς τις ακολουθηθείσες διαδικασίες αλλά και ως προς την απαλλαγή τής αγοράστριας εταιρείας από φόρους και τέλη μεταβίβασης. Οι απαντήσεις τής Ελλάδας δεν κρίθηκαν ικανοποιητικές και η Επιτροπή κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η ευνοϊκή μεταχείριση της Ελληνικός Χρυσός συνέστησε κατ' ουσία παράνομη ενίσχυσή της από το κράτος. Η ενίσχυση αυτή υπολογίστηκε σε 15,3 εκατ. ευρώ, ποσό που η Ελληνικός Χρυσός θα έπρεπε να επιστρέψει εντόκως στο ελληνικό δημόσιο.

Πού είναι το κερασάκι; Ιδού: το ελληνικό δημόσιο κατέθεσε προσφυγή κατά της απόφασης της Κομμισσιόν ώστε να μην υποχρεωθούν οι ιδιώτες επενδυτές να πληρώσουν 15,3 εκατομμύρια ευρώ στο κράτος! Ελληνοφρένεια... Α! Μη ξεχνάμε μια σημαντική λεπτομέρεια: άλλο κόμμα βρισκόταν στην κυβέρνηση το 2003 κι άλλο το 2008. Ο νοών, νοείτω.

Υστερόγραφο: 

Οπωσδήποτε δεν εξαντλήσαμε το θέμα, αφού ασχοληθήκαμε μόνο με το οικονομικό σκάνδαλο της όλης ιστορίας. Θα υποχρεωθούμε, όμως, να κάνουμε ένα διάλειμμα σ' αυτό το σημείο, μιας και από αύριο το ιστολόγιο θα βρίσκεται σε διακοπές. Αν και αυτό δεν σημαίνει ότι θα χαθούμε, σίγουρα σημαίνει ότι και οι επαφές μας θα αραιώσουν κάπως και τα θέματά μας θα είναι πιο "λάιτ", αφού δεν σκοπεύω να κουβαλήσω το αρχείο και τις σημειώσεις μου στην παραλία. Στο μεταξύ, να περάσετε έναν όμορφο Αύγουστο και θα επανέλθουμε.

Πηγή:http://teddygr.blogspot.gr/