Του Σπύρου Στάλια
[Οικονομολόγου Ph.D]
Το θέμα μας είναι πως φτάνουμε από την "άπληστη αιωνιότητα" του Ponzi στην "θλιβερή στιγμή" του Minksy (Minksy Moment) και από εκεί στα μνημόνια και την λιτότητα.
Παραδοσιακά, ας πούμε από το 1933 έως το 2000, οι τράπεζες δάνειζαν με βάση την διαφαινομένη οικονομική εξέλιξη του δανειζομένου, τις υποθήκες που διέθετε για την εξασφάλιση του δανείου και τέλος λαμβάνοντας υπ’ όψη αυτή καθ αυτή την προσωπικότητα του δανειζομένου. Αν αυτά τα στοιχεία, κατά την κρίση της τράπεζας, ήσαν ικανοποιητικά για την αποπληρωμή του δανείου και των τόκων, τότε η τράπεζα προχωρούσε στην εκταμίευση του δανείου.
Αν η οικονομία πηγαίνει καλά, το ΑΕΠ αυξάνεται, η ανεργία μειώνεται, δηλαδή υπάρχει οικονομική ανάπτυξη, τότε οι τιμές των σπιτιών και οι τιμές της πάγιας περιουσίας, αυξάνονται. Παράλληλα αυξάνονται και οι τιμές κινητών αξιών, όπως είναι τα ομόλογα, οι μετοχές και τα άλλα χρηματοοικονομικά εργαλεία.
Αν οι τιμές αυτές αυξάνονται, τότε είναι μια καλή ευκαιρία οι τράπεζες, με υποθήκες αυτές τις αξίες, να δανείσουν ακόμα πιο πολύ τους πολίτες, με στόχο και αυτές, μέσω νέων δανεισμών, να πραγματοποιήσουν κέρδη, και οι πολίτες, το επενδυτικό κοινό, να πραγματοποιήσουν κέρδη βραχυχρονίως και μακροχρονίως.
Ο όλο και μεγαλύτερος δανεισμός όμως, αυξάνει την ζήτηση των ποικίλων αξιών, και έτσι ακόμα πιο πολύ οι τράπεζες μπορούν να δανείσουν και οι πολίτες να δανειστούν, παραβλέποντας τις αρχές του κλασσικού δανεισμού (όπως συνέβη σχηματικά από το 2000 και μετά). Οι σημερινές αυξανόμενες τιμές αποτελούν ένα καλό σημάδι για το μέλλον, με την έννοια ότι οι τιμές θα αυξηθούν και άλλο. Με άλλα λόγια το μέλλον είναι προβλεπτό με βάση τις σημερινές και τις παρελθούσες ανερχόμενες τιμές.
Αν όλοι προσδοκούν ότι οι τιμές και άλλο θα αυξηθούν, με πρώτες και καλύτερες τις τράπεζες, αφού δανείζουν για την αγορά σπιτιών, αυτοκινήτων, ομολόγων μετοχών και για οτιδήποτε άλλο, ας πούμε διακοπές στη Μύκονο, τότε τόσο και πιο πολλοί άνθρωποι ανεβαίνουν στο τραίνο της προσδοκώμενης αφθονίας του πλούτου και της ωραίας ανέφελης ζωής. Εξαιρετική σοφία!
►Εδώ παίρνοντας μια ανάσα, ας δούμε τις κρυμμένες προϋποθέσεις που βασίζεται αυτή η σοφία:
Οι Τράπεζες δανείζουν για να πραγματοποιήσουν κέρδη. Οι πολίτες, επιχειρήσεις, κράτη δανείζονται με στόχο να πραγματοποιήσουν επί της ουσίας και αυτοί κέρδη, όπως και αν ονομάζονται. Και οι τράπεζες και οι δανειζόμενοι, πίσω στο κεφάλι τους, έχουν ως δεδομένο, ότι πάντα οι τιμές των αξιών θα αυξάνονται. Άρα πουλώντας ένα μέρος των αξιών τους, που οι τιμές τους διαρκώς αυξάνονται, οι δανειζόμενοι θα μπορούν να εξοφλούν τα δάνεια τους πάντα. Άρα οι τράπεζες αενάως θα πραγματοποιούν κέρδη. Τι άλλο έχουν πίσω στο νους τους; Ότι πάντα θα υπάρχει ένας καινούργιος αγοραστής των αξιών αυτών που θα σηματοδοτεί μια νέα αύξηση των αξιών.
Αυτός είναι ο κόσμος του Ponzi...
►Αν όμως αυτός ο νέος αγοραστής δεν προσέλθει στο ραντεβού της ’παράλογης έξαρσης’, όπως την ονόμασε ο κύριος Greenspan, τότε το όλον οικοδόμημα κινδυνεύει. Φυσικά το ραντεβού δεν πραγματοποιείται, γιατί ο τελευταίος αγοραστής έχει τόσα χρήματα όσα το πραγματικό ΑΕΠ του επιτρέπει να έχει, και άρα στο ραντεβού με αυτές τις τιμές είναι αδύνατον να έλθει.
Με άλλα λόγια οι τιμές δεν ανταποκρίνονται στην αξία του πραγματικού ΑΕΠ και το όλον οικοδόμημα καταρρέει. Όλα πληρώνονται με βάση την πραγματική παραγωγή στο τέλος. Όταν οι τιμές πλέον δεν αυξάνονται, οι δανειζόμενοι και οι δανειστές κατανοούν την θέση τους, με την έννοια δεν μπορούν να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους και σπεύδουν να πουλήσουν για να βρουν πραγματικό χρήμα.
Αυτή είναι η στιγμή του Minsky και η κατάρρευση του Ponzi. Επιστροφή στην πραγματικότητα. Τα χαρτιά δεν φέρνουν πλούτο...
Η στιγμή του Minsky είναι εκείνη κατά την οποία το τραπεζικό σύστημα κινείται από την ευστάθεια στην αστάθεια. Είναι η στιγμή και το σημείο εκείνο στην εξέλιξη των πραγμάτων, όπου μια βαριά δανεισμένη κοινωνία αρχίζει να πουλάει με μανία κάθε αξία, για να μπορεί να αποπληρώσει τον δανεισμό της. Αυτό έχει σαν αιτία την πτώση των τιμών των αξιών και της απώλειας της εμπιστοσύνης. Αυτό έχει ως αιτία οι τράπεζες να μην έχουν ρευστότητα για να αντιμετωπίσουν την ζήτηση για πραγματικό χρήμα, πράγμα που οδηγεί στην καταστροφή του τραπεζικού συστήματος με βαρειές μακροχρόνιες συνέπειες για την πραγματική οικονομία. Συνοψίζοντας η στιγμή του Minsky έρχεται όταν ο δανεισμός και τα χρέη φτάσουν σε επίπεδα που είναι αδύνατον να σταθούν.
Από αυτή την στιγμή και μετά, με χαμένη την εμπιστοσύνη στην οικονομία, η πραγματική οικονομία εισέρχεται σε βαθειά ύφεση. Μείωση του ΑΕΠ, αύξηση της ανεργίας, πτώση των τιμών.
Ο Hyman Minsky ήταν καθηγητής οικονομικών στην Αμερική και ανήκε στη μετακεϋνσανή σχολή πειθούς, του οποίου οι εργασίες, για την αστάθεια των χρηματοδοτικών αγορών, αγνοήθηκαν κατά την διάρκεια των δεκαετιών του ’70, ’80 και ’90 που ο νεοφιλελευθερισμός κάλπαζε, που πάσα πρόταση για μια υπό έλεγχο λειτουργία του τραπεζικού συστήματος αντιμετωπιζόταν σαν χολέρα...
Ο Minsky πιστός στην Κεϋνσιανή Ακαδημία Σκέψης, που είχε αποδείξει ότι ο καπιταλισμός εκ φύσεως τείνει προς την αστάθεια, με συνέπεια βαθιές οικονομικές κρίσεις, έκρινε ότι είναι αναγκαία η παρέμβαση του κράτους με την δημιουργία κανονισμών, για την λειτουργία του χρηματοδοτικού οικοδομήματος μέσα σε ένα κράτος.
Ειδικότερα ο Minsky πρότεινε την θέσπιση κανονισμών για την απαγόρευση δανεισμών τύπου Ponzi, την επιβολή στις τράπεζες της υποχρέωσης να έχουν αποδεδειγμένη διαρκή ρευστότητα, την δημιουργία ειδικού αποθεματικού κεφαλαίου από τις τράπεζες, σε περιόδους ανόδου της οικονομίας, για να μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε περιόδους στενότητας της οικονομίας, επιβολή αυστηρών κανονισμών για την παροχή δανείων, την υποχρέωση αύξησης των επιτοκίων σε τυχόν απροσδόκητη και αδικαιολόγητη αύξηση των τιμών των αξιών, διαχωρισμό των εμπορικών τραπεζών από τις επενδυτικές τράπεζες, που δρουν στη χρηματιστηριακή αγορά, και όλα αυτά υπό την καθοδήγηση μιας Κεντρικής Τράπεζας που θα έπαιζε και τον ρόλο του έσχατου σωτήρα δανειστεί του συστήματος αν αυτό έφτανε σε σημείο καταστροφής.
Η κρίση του 2008 στην Ευρώπη και στην Αμερική έφερε τον Minsky στην επιφάνεια, έστω και μετά τον θάνατο του. Η υπόθεση του για την εγγενή αστάθεια των χρηματοδοτικών αγορών, μας δίνει μια καθαρή εικόνα του τι συμβαίνει στην οικονομία, δηλαδή όταν οι αποταμιεύσεις είναι μεγαλύτερες από τις επενδύσεις, όταν το χρήμα δεν επιστρέφει στην πραγματική οικονομία.
Η μεταπήδηση από τον εξασφαλισμένο δανεισμό σε δανεισμό τύπου ponzi επεξηγεί τον δανεισμό στην Αμερική σε αγορά σπιτιών, με περιορισμένη εξασφάλιση, πράγμα που έγινε και στο Νότο της Ευρώπης.
Η καλλιέργεια εμπιστοσύνης ότι διαρκώς η τιμή των πάσης φύσεως τιμών των αξιών θα αυξάνεται, με βάση μια απρόσκοπτη αύξηση του ΑΕΠ, οδήγησε σε μεγάλους δανεισμούς των Κρατών.
Η βαθειά πιστή ότι μια ελεύθερη αγορά από μόνη της ενσωματώνει κάθε γεγονός μελλοντικό και άρα καλώς τιμολογεί τις σημερινές αξίες. Εδώ ας υπογραμμίσουμε την σοβαροφάνεια αυτών των μεγάλων οργανισμών που και σκουπίδια ακόμα τα αξιολογούσαν ως άριστες επενδύσεις.
Η παράλογη πίστη των τραπεζιτών στο καλό μέλλον, τους οδηγούσε στο να αναλαμβάνουν κινδύνους δυσανάλογους με τα κεφάλαια τους και την ρευστότητα τους, να δανείζονται και να δανείζουν, και μάλιστα να επιβραβεύονται με εκατομμύρια μπόνους. Επί της ουσίας έσκαβαν τον λάκκο της πραγματικής οικονομίας.
Έτσι φτάσαμε στη στιγμή του Hyman Minsky, που δεν θα φτάναμε αν οι νεοφιλελεύθερες μπούρδες δεν είχαν επικρατήσει.
Άλλη μια παρατήρηση: Όταν ξέσπασε η κρίση του 2008 στην Αμερική την ξεπέρασαν χωρίς να επιβαρύνουν τον Αμερικανικό Λαό. Μόνο του το σύστημα με βάση την Κεντρική Τράπεζα το ξεκαθάρισε το θέμα και άκουσε τον Minsky.
Αλλά στην Ευρωζώνη τα πράγματα δεν ξεκαθάρισαν και ήδη διατρέχουμε τον 8ο χρόνο λιτότητας που αποτελεί ξευτίλα για την οικονομική επιστήμη τουλάχιστον.
Ας το δούμε λίγο το θέμα.
Είπαμε πριν ότι όλος ο δανεισμός θα πρέπει να εξοφλείται με πραγματικό χρήμα που θα πρέπει να αντιστοιχεί στα έσοδα κάποιου που έχει από την πραγματική οικονομία, από την δουλειά του. Αν η πραγματική οικονομία δεν αναπτύσσεται πιο γρήγορα από την οικονομία της δημιουργίας δανείων, με άλλα λόγια αν τα δάνεια δεν επιστρέφουν στην πραγματική οικονομία, σε στοιχεία που συνθέτουν το μέγεθος της οικονομίας, ή αλλιώς, αν οι επενδύσεις στην πραγματική οικονομία δεν είναι μεγαλύτερες από τις αποταμιεύσεις στο επίπεδο στοιχείων του ΑΕΠ, τότε όλοι αναγκαστικά θα βρεθούμε καταχρεωμένοι, οι τράπεζες η μια στην άλλη, ο ιδιωτικός τομέας και το κράτος με συνακόλουθη κατάρρευση της οικονομίας. Είμαστε στο σημείο Minsky.
Το 2008 οι τράπεζες βρέθηκαν με διπλό πρόβλημα, λόγω τερατωδών δανεισμών πέραν πάσης προσδοκίας, λόγω απληστίας. Βρέθηκαν σε κρίση φερεγγυότητας δηλαδή, δεν είχαν επαρκή κεφάλαια να καλύψουν τα κόκκινα τους δάνεια, και σε κρίση ρευστότητας, δηλαδή δεν είχαν επαρκείς αξίες άμεσα ρευστοποιήσιμες για να καλύψουν τις άμεσες υποχρεώσεις τους. Τι είχε γίνει; Οι αποταμιεύσεις ήσαν μεγαλύτερες από τις επενδύσεις...
Τότε έντρομοι οι ηγέτες της Ευρώπης και οι τραπεζίτες κατάλαβαν ότι δεν είχαν τα μέσα και τους τρόπους να αντιμετωπίσουν το θέμα της κρίσης.
Κατάλαβαν ότι το τραπεζικό σύστημα σε κάθε χώρα της ευρωζώνης, ήταν εκτός παντός ελέγχου. Είχε γίνει τόσο μεγάλο, που η κάθε μια χώρα χωριστά δεν μπορούσε από μόνη της να σώσει το τραπεζικό της σύστημα. Αντελήφθησαν επίσης ότι η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είναι τράπεζα μαϊμού, που σαν στόχο είχε μόνο να μας σώσει από ένα καλπάζοντας πληθωρισμό τύπου Γερμανίας του 1923 ή Ζιμπάμπουε, κάτι που ήταν εκτός πραγματικότητας. Όπως ήταν και είναι φτιαγμένη η ΕΚΤ, δεν μπορούσε να σώσει ούτε μια τράπεζα από την πτώχευση, ούτε ένα κράτος. Δεν ήταν, και δεν είναι ακόμα, μια πραγματική Κεντρική Τράπεζα που θα μπορούσε να σταθεροποιήσει το σύστημα. Δεν μπορούσε –και ακόμα δεν μπορεί- να ασκήσει την λειτουργία του lender-of-last-resort όπως η FED στην Αμερική ή η Τράπεζα της Αγγλίας ή κάθε σοβαρή Κεντρική Τράπεζα σε όλο τον κόσμο.
Αφού οι ηγέτες μας βρεθήκαν στην κατάσταση να μην μπορούν να αποπληθωρίσουν, για να αποφύγουν το πρόβλημα, να μην μπορούν να υποτιμήσουν για να αποφύγουν το πρόβλημα (δεν υπήρχε εθνικό νόμισμα), τους απέμενε ή να πτωχεύσει η Ευρώπη, πράγμα που θεώρησαν ότι θα ζούσαμε στιγμές δευτέρας παρουσίας, ή να εφαρμοστεί γενική λιτότητα σε όλη την Ευρώπη για να σώσουμε εμείς οι λαοί τις Τράπεζες, αφού η Κεντρική Τράπεζα δεν μπορούσε. Με άλλα λόγια κληθήκαμε εμείς οι λαοί, εμείς οι απλοί άνθρωποι, να σώσουμε τις τράπεζες μέσα από την φορολογία. Δηλαδή αυτό το κακό που προκλήθηκε από την διαφθορά και το φαγοπότι των Τραπεζιτών κληθήκαμε εμείς να το διορθώσουμε. Η ιδέα να αλλάξει η δομή του ευρώ δεν τους πέρασε από το μυαλό...
Η απάτη λοιπόν των τραπεζών είναι αυτή που μας οδήγησε στην λιτότητα και η πλημμελής κατασκευή του ευρώ. Άλλα αυτό είναι ένα μεγάλο θέμα. Αλλά αυτή είναι η αλήθεια και όχι αυτό που λένε ότι τα κράτη υπήρξαν διεφθαρμένα...
Ακριβώς αυτός είναι και ο λόγος που το χρέος είναι παράνομο, και ακριβώς αυτός είναι ο λόγος που πρέπει να αντιδράσουμε στους πλειστηριασμούς των σπιτιών του κόσμου. Ο τρώσας και ιάσεται.
spyridonstalias@hotmail.com
ΣΧΟΛΙΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟΥ:
ΔΙΑΒΑΣΕ ΣΧΕΤΙΚΑ:
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.