Τα Βαλκάνια σε διαρκή περιδίνηση

Τα σύγχρονα Βαλκάνια, ένας τόπος γεμάτος ιστορία, ένα πέρασμα ανάμεσα σε Δύση και Ανατολή, ένας τόπος «βαρόμετρο» συγκρούσεων και εξελίξεων, ένας τόπος απ’ όπου ξεκίνησαν πολλές από τις σύγχρονες πολεμικές συρράξεις των μεγάλων δυνάμεων, εισέρχονται σε έναν νέο κύκλο εντάσεων – κρίσης και πιθανά πολεμικών και άλλων διευθετήσεων.

Ο Δρόμος, κατανοώντας όσο γίνεται και κυρίως διαισθανόμενος τη σημασία που θα έχουν οι βαλκανικές εξελίξεις, ανοίγει τις στήλες του σε μια πιο συστηματική αρθρογραφία και μελέτη γύρω από γεωπολιτικά ζητήματα και ιδιαίτερα για το πώς αυτά επηρεάζουν τη Βαλκανική και την ευρύτερη γειτονιά μας (νοτιοανατολική Μεσόγειο), γιατί είναι πολύ πιθανό αυτές οι διεργασίες να επηρεάσουν καθοριστικά τις εξελίξεις και το μέλλον μας.

Η «ανάγνωση» της βαλκανικής πραγματικότητας ήταν πάντα ένα δύσκολο «έργο» και οι οπτικές γύρω από το ζήτημα παραμορφώνονταν από κρατικά συμφέροντα και παρεμβάσεις πολλών ενδογενών και εξωγενών δυνάμεων. Το ψηφιδωτό των Βαλκανίων δεν έχει ακόμα τελειώσει. Οι ψηφίδες του πολλαπλασιάζονται, ξεθωριάζουν, εξαφανίζονται, επανεμφανίζονται, ανακαλύπτονται νέες ή παλιότερες στρώσεις κάτω από την υπό διαμόρφωση εικόνα.

Στο σημερινό αφιέρωμα μπορείτε να διαβάσετε: 

α) Ένα κείμενο του μεγάλου ιστορικού Λευτέρη Σ. Σταυριανού για τον τόπο και τους ανθρώπους των Βαλκανίων. 

β) Μια ματιά στην σύγχρονη πολιτική κατάσταση των χωρών της Βαλκανικής που δεν είναι πια πέντε –όπως κάποτε- αλλά 10, του Γιώργου Τζαφέρη. 

γ) Ένα σημείωμα για τα γεωπολιτικά τόξα και τις μεγάλες δυνάμεις στην παρούσα φάση, όπου αναλύονται οι διεργασίες της βαλκανοποίησης και της αποβαλκανοποίησης, του Ρούντι Ρινάλντι.

Ελπίζουμε ο αναγνώστης να αποκτήσει μια ματιά και ορισμένα εφόδια ώστε να παρακολουθεί κατατοπισμένος ορισμένες από τις εξελίξεις που ήδη συντελούνται. Η κατανόηση και η γνώση βασικών στοιχείων και εκτιμήσεων προηγείται κάθε απόπειρας παρέμβασης με άλλους όρους.

Σίγουρο είναι ότι θα χρειαστεί να επανέλθουμε στα ζητήματα που τίθενται σε αυτήν την ταραγμένη γωνιά του κόσμου.

*******

Νέος γύρος έντασης και ανάφλεξης στην πολύπαθη περιοχή  

Tου Ρούντι Ρινάλντι

Η ιδέα της εθνικής κοινωνικής χειραφέτησης τέθηκε στην Βαλκανική στις αρχές του 19ου αιώνα μέσα από τα πιο ριζοσπαστικά στοιχεία της αστικής τάξης και στηρίχθηκε κυρίως στους αγώνες και τις εξεγέρσεις της βαλκανικής αγροτιάς ενάντια στον οθωμανικό ζυγό και τις φεουδαρχικές σχέσεις που αυτός ευνοούσε.

Αυτές οι δυνάμεις κυνηγήθηκαν όχι μόνο από τους Οθωμανούς αλλά και από τις μεγάλες δυνάμεις που είχαν συγκροτήσει την Ιερή Συμμαχία και καταπολεμούσαν κάθε ριζοσπαστικό αστικό κίνημα, κάθε λαϊκή εξέγερση. Το ριζοσπαστικό σχέδιο του Ρήγα Βελεστινλή εκφράζει τέτοιες ιδέες και δυνάμεις και το τραγικό τέλος του δείχνει την συνεργασία των αντιδραστικών δυνάμεων.

►Εθνική αφύπνιση και βαλκανοποίηση

Η εθνική αφύπνιση στα Βαλκάνια συναντήθηκε με ορισμένα σοβαρά γεωπολιτικά και κοινωνικά γεγονότα: την επίλυση του ανατολικού ζητήματος, την άμεση εμπλοκή των μεγάλων δυνάμεων, τη διάλυση αυτοκρατοριών, την είσοδο στην εποχή του ιμπεριαλισμού και των ιμπεριαλιστικών πολέμων, την ανικανότητα ή τα όρια της αστικής τάξης στα Βαλκάνια να επιλύσει τα εθνικά ζητήματα, την εχθρότητα που αυτή έδειξε απέναντι στην αγροτιά και την νέα εργατική τάξη που εμφανίζονταν στο προσκήνιο.

Η Βαλκανική Ομοσπονδιακή Δημοκρατία που ενέπνευσε τα πιο ριζοσπαστικά αστικά στοιχεία στις αρχές του 19ου αιώνα, δεν έγινε δυνατή τότε. Στη θέση της επιβλήθηκε η βαλκανοποίηση, που ανέκοψε κάθε γνήσια τάση προς έναν δημοκρατισμό στην περιοχή. Αυτό που συνέβη τότε στα Βαλκάνια, καταχωρήθηκε στη γλώσσα της διπλωματίας που χαρακτηρίζει τον ιδιαίτερο τρόπο σχηματισμού κρατών. Βαλκανοποίηση επομένως έχουμε όταν σχηματίζονται ή διαμελίζονται κράτη με άμεση παρέμβαση των μεγάλων δυνάμεων και αυθαίρετη χάραξη ή επαναχάραξη συνόρων, ανταλλαγές πληθυσμών και δημιουργία νέων κρατικών οντοτήτων. Οντοτήτων που από τη στιγμή της δημιουργίας τους φορτώνονταν σημαντικά μειονοτικά προβλήματα, που στην κατάλληλη στιγμή μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση σχεδιασμών των μεγάλων δυνάμεων. Εξυπακούεται πως η βαλκανοποίηση τροφοδότησε πολλές πρόσκαιρες συμμαχίες, που γρήγορα μεταβάλλονταν, καθώς και σοβαρές σοβινιστικές συγκρούσεις.

Από μια άποψη, η βαλκανοποίηση ήταν η απάντηση των αστικών τάξεων και των μεγάλων δυνάμεων ενάντια στο ανερχόμενο εργατικό κίνημα και τις συχνές αγροτικές εξεγέρσεις. Ήταν ένας κυματοθραύστης σε κάθε απόπειρα ανεξάρτητης πορείας των Βαλκανίων και όρος για την επιβολή του ελέγχου στην περιοχή από τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.

Δεύτερος μεγάλος σταθμός στην εθνική και κοινωνική ζωή των Βαλκανίων υπήρξε η περίοδος του μεγάλου αντιφασιστικού πολέμου ενάντια στην χιτλεροφασιστική κατοχή. Στην περιοχή αυτή αναπτύχθηκαν ορισμένα από τα πιο μεγάλα και σημαντικά εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα στην Ευρώπη χάρις στην αποφασιστική συμβολή των κομμουνιστικών κομμάτων.

Γύρω από το κομμουνιστικό κίνημα και τον νέο γεωπολιτικό συσχετισμό συγκροτήθηκαν μεγάλα λαϊκά και δημοκρατικά μπλοκ δυνάμεων και άλλαξε για πρώτη φορά ο συσχετισμός δύναμης σε μια προοδευτική κατεύθυνση.

Στις δεκαετίες που ακολούθησαν τον πόλεμο –σε μια πολύ βραχύχρονη περίοδο οι λαϊκές δημοκρατίες στα Βαλκάνια μεταμόρφωσαν σε μεγάλο βαθμό την κοινωνική πραγματικότητα και έβαλαν εκτεταμένες περιοχές της βαλκανικής στο δρόμο της προόδου, παρά τις ελλείψεις και τις αδυναμίες που αναμφισβήτητα υπήρξαν. Τα Βαλκάνια γνώρισαν όλες τις εκδοχές του υπαρκτού σοσιαλισμού, ανάπτυξαν ιδιαίτερες «ποικιλίες» που σαν τέτοιες δεν μπόρεσαν να αντέξουν στις μεγάλες ανακατατάξεις που έφερε η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ και της Σοβιετικής Ένωσης. Η θύελλα της κατάρρευσης συμπαρέσυρε και τα εκεί καθεστώτα. Τις μεγαλύτερες αντιστάσεις στο κύμα αυτό τις ανέδειξαν οι περιπτώσεις που είχαν κτίσει ένα σχετικά πιο ανεξάρτητο παραγωγικό και κρατικό μηχανισμό (Γιουγκοσλαβία). Η αποτίμηση του σοσιαλισμού που χτίσθηκε στα Βαλκάνια, αλλά και της προσφοράς του εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος είναι ένα ανοικτό κεφάλαιο.

►Στην περίοδο της Νέας Τάξης

Σήμερα ζούμε μια τρίτη περίοδο – φάση. Η Βαλκανική δοκίμασε τη Νέα Τάξη Πραγμάτων και περιδινείται στους νέους γεωπολιτικούς συσχετισμούς. Ό,τι θετικό είχε επιτευχθεί, ό,τι κατακτήσεις είχαν οι εργαζόμενοι και οι λαοί σε όλα τα άκρα της Βαλκανικής, ανατινάζονται στον αέρα.

Σήμερα, όχι μόνο επιβάλλεται μια νέα εκτεταμένη βαλκανοποίηση, υπό την αιγίδα του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε., που δημιουργούν ένα νέο σύστημα προτεκτοράτων, αλλά προωθείται ταυτόχρονα και μια αποβαλκανοποίηση της Βαλκανικής. Αποβαλκανοποίηση με την έννοια ότι ξεχαρβαλώνεται όλος ο παραγωγικός ιστός των Βαλκανικών χωρών, μετατρέπεται σε συμπληρωματικός των πολυεθνικών μονοπωλίων, ανατινάζονται συνειδητά όλες οι προϋποθέσεις ανεξάρτητης πορείας των βαλκανικών χωρών, εισάγονται όλα τα πολιτιστικά παραπροϊόντα του καπιταλισμού, ξεριζώνονται λαοί και παραδόσεις. Η αποβαλκανοποίηση των Βαλκανίων, πέρα από τα πρόδηλα γεωπολιτικά και οικονομικά της κίνητρα, εκφράζει στην πράξη και τον ρατσισμό που επιδεικνύουν οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις απέναντι στους Βαλκανικούς λαούς που τους θεωρούν ανθρώπους ημιάγριους που αυτοί θα τους εκπολιτίσουν. Και ο πολιτισμός τους εισάγεται με την καταστροφή, τους ανθρωπιστικούς πολέμους, τους χειρουργικούς βομβαρδισμούς, την επιστράτευση των μαφιών όλων των ειδών, την καταστροφή της ζωής, τους βασιλιάδες, τους εξαγορασμένους πολιτικούς κ.λπ.

Από μια Βαλκανική που αποτελούνταν από 5 χώρες (Αλβανία, Γιουγκοσλαβία, Βουλγαρία, Ρουμανία, Ελλάδα) έχουμε μια Βαλκανική με 11 κρατικές οντότητες (Αλβανία, Βουλγαρία, Ελλάδα, Ρουμανία, ΠΓΔΜ, Κόσσοβο, Κροατία, Σλοβενία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, Σερβία) και τίποτα δεν θυμίζει την εικόνα που υπήρχε πριν το 1990. Δεν αποκλείεται να υπάρξει ένα ειδικό καθεστώς για την Βοϊβοδίνα και δεν πρέπει να ξεχνιέται η παρουσία και η δράση της Τουρκίας στη Βαλκανική χερσόνησο: ένα τμήμα της (ευρωπαϊκή Τουρκία) βρίσκεται στα Βαλκάνια, ενώ τουρκικές μειονότητες υπάρχουν και παίζουν ρόλο ακόμα και σε κυβερνητικούς συνασπισμούς, όπως για παράδειγμα στη Βουλγαρία. Η δημιουργία κρατών-προτεκτοράτων στην περιοχή δεν είναι το αποτέλεσμα της εξέλιξης κάθε εθνικής οντότητας σε κράτος-έθνος (όπως ισχυρίζονται πολλοί), αλλά προϊόν της άμεσης ανάμειξης ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, προϊόν των ανταγωνισμών και των συμβιβασμών τους στην περιοχή [1]. Τέτοιας μορφής άμεση ανάμειξη έχει ανάγκη τη συνέργεια των αστικών τάξεων της περιοχής στις κρατικές ή παρακρατικές εκδοχές τους.

►Ο νέος κύκλος έντασης και συγκρούσεων στην Βαλκανική

Σήμερα στην περιοχή υπάρχουν ανοικτές δύο μεγάλες πληγές. Από βορρά το ουκρανικό μέτωπο και οι προσπάθειες να σφίξει ο κλοιός γύρω από την Ρωσία ακόμα και μέσω Βαλκανίων. Στα νοτιοανατολικά, ο διεθνοποιημένος πόλεμος στη Συρία και η ισχυρότερη παρουσία την Τουρκίας στη βαλκανική. Υπό αυτούς τους όρους είναι εντελώς φυσικό να ανοίξει ένας νέος γύρος συγκρούσεων, εντάσεων και στρατιωτικών διευθετήσεων που δεν ξέρουμε μέχρι ποιο σημείο θα φτάσει.

Στην μνημονιακή Ελλάδα, το ενδιαφέρον για την κατάσταση στα Βαλκάνια έχει περιοριστεί, γιατί όλη η προσοχή έχει επικεντρωθεί γύρω από το «δυτικό» μέτωπο της χώρας. Στην πραγματικότητα, με την είσοδο στην μνημονιακή εποχή, η Ελλάδα υποβαθμίστηκε σημαντικά σε όλους τους τομείς, αποκόπηκε από τα Βαλκάνια πολλαπλά και, βουλιάζοντας μέσα στην κρίση της, δεν διαθέτει σχεδόν καμία πολιτική για όσα συμβαίνουν πολύ κοντά της.

Ο νέος κύκλος έντασης και συγκρούσεων που ανοίγει βρίσκει αντιμέτωπες ορισμένες δυνάμεις που οι κυριότερες είναι οι ΗΠΑ, η Γερμανία, η Ρωσία και η Τουρκία. Αυτές έχουν τη δυνατότητα αλλά και τα μέσα να ασκήσουν πολιτικές, να χαράξουν κατευθύνσεις, να εξουδετερώσουν κινήσεις των κάθε φορά ανταγωνιστών, να ακυρώσουν πλάνα και σχέδια, να προωθήσουν τις θέσεις τους. Το κουβάρι είναι πολύ μπλεγμένο και ορισμένα που συμβαίνουν στην Βαλκανική μπορεί να είναι απόηχος ανακατατάξεων και ανταγωνισμών σε άλλα σημεία του πλανήτη. Το ποιος θέλει να ανοίξει ένα μέτωπο στην Βαλκανική δεν είναι τόσο ευδιάκριτο ζήτημα. Δεν είναι τόσο καθαρό ποιος θα αντιμετωπίσει τα περισσότερα προβλήματα αν ανάψει μια φωτιά στην Βαλκανική. Μια φωτιά στην βαλκανική –που πανεύκολα ανάβει με τόσο… εύφλεκτο υλικό που έχει συσσωρευτεί- μπορεί να χρησιμεύσει ως αντιπερισπασμός άλλων μετώπων.

Πάντως, είναι σε εξέλιξη ανταγωνισμοί που πρέπει να έχουμε υπόψη μας. Ο ανταγωνισμός ΗΠΑ – Γερμανίας διαπερνά περιοχές των Βαλκανίων. Η αντιπαράθεση Δύσης – Ρωσίας δεν είναι διόλου μικρή στην περιοχή των Βαλκανίων και πολλές από τις εξελίξεις συνδέονται άμεσα με αυτήν. Τέλος, η Τουρκία τόσο στην αντιπαράθεση που έχει με την Ευρώπη, όσο και οι διενέξεις που έχει με τις ΗΠΑ, μπορεί να την σπρώξουν σε πρωτοβουλίες στα Βαλκάνια, στη Θράκη και στο Αιγαίο.

Τι θα σήμαιναν τα Ελεύθερα Βαλκάνια; Το ερώτημα από μόνο του, καθώς και η δυσκολία απάντησής του, εμφανίζει την εικόνα ενός δρόμου ναρκοθετημένου που όμως πρέπει να διαβούμε. Ένα γνήσια λαϊκό «εδώ είναι Βαλκάνια, δεν είναι παίξε γέλασε» πρέπει να στραφεί απέναντι στους ντόπιους και διεθνείς δυνάστες και να ματαιώσει το σκοτεινό μέλλον για τους λαούς της Βαλκανικής που προετοιμάζουν.

[1] Για τον προσεκτικό παρατηρητή της βαλκανικής ιστορίας δεν θα περάσει απαρατήρητο το γεγονός πως και η ναζιστική διείσδυση στα Βαλκάνια είχε σαν μοχλό την δημιουργία αρκετών προτεκτοράτων.

*****

Ο τόπος της Βαλκανικής και οι άνθρωποί του

Ένα απόσπασμα από το σημαντικό βιβλίο του Λευτέρη Σ. Σταυριανού που γράφτηκε το 1958

Το κείμενο που δημοσιεύουμε είναι ένα σύντομο απόσπασμα από την εισαγωγή του σπουδαίου έργου του Λευτέρη Σ. Σταυριανού (1923 – 2004) «Τα Βαλκάνια από το 1453 και μετά», εκδόσεις Βάνιας, που γράφτηκε το 1958 και θεωρείται ένα από τα πιο σημαντικά κλασικά έργα για την ιστορία των Βαλκανίων. Έργο λοιπόν αναφοράς στο οποίο μπορεί να ανατρέξει καθένας που ενδιαφέρεται για την πολυτάραχη πορεία των Βαλκανίων.

Στην πορεία του μέσα από τις βαλκανικές χώρες, ο ταξιδιώτης θα εντυπωσιαστεί κυρίως από τα αναρίθμητα δείγματα ενός μακρινού και πολύπλευρου παρελθόντος. Μπορεί να βρει ξαφνικά στο δρόμο του ένα ρωμαϊκό λουτρό ή να ακολουθήσει ένα ρωμαϊκό δρόμο. Μπορεί να κάνει μια στάση για να θαυμά­σει τις μεσαιωνικές τοιχογραφίες σε μια βυζαντινή εκκλησία ή τους όλο χάρη μιναρέδες σε κάποιο ισλαμικό τζαμί. Στις Δαλ­ματικές ακτές μπορεί να περάσει με το αυτοκίνητο του από δρόμους που έχτισε ο Ναπολέων Βοναπάρτης. Αν τυχόν περάσει από το Σπλιτ ή Σπαλάτο (η διπλή ονομασία αντικατοπτρίζει τη σλαβική και ιταλική παράδοση της πόλης), θα δει τα ερείπια του ανακτόρου του Αυτοκράτορα Διοκλητιανού, τα οποία αποτελούν ακόμη το κέντρο της πόλης, και όπου δρόμοι και σοκάκια διατρέχουν τους χώρους του παλατιού, ανάμεσα από λεπτούς κίονες και ψηλές αψίδες. Στην Ελλάδα, θα έχει την ευκαιρία να δει τους κλασικούς ναούς της Αθήνας, τα φράγκικα κάστρα της Πελοποννήσου και τα ερειπωμένα βενετικά τείχη της Κέρκυρας και της Κρήτης. Παντού στα Βαλκάνια το παρελθόν δίνει μάχη με το παρόν – ένα παρόν που συμβολίζεται με σύγχρονα επαγγελματικά κτήρια στις πρωτεύουσες και εκατοντάδες αγροικίες στην ύπαιθρο.

►Γεωγραφική θέση

Αυτή η πολυμορφία του ιστορικού πλαισίου εξηγείται σε μεγάλο βαθμό από την ενδιάμεση γεωγραφική θέση της Βαλκανικής Χερσονήσου. Όπως προεξέχει στα νότια μέσα στην Ανατολική Μεσόγειο, αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της Ευρώπης. Όμως ταυτόχρονα βλέπει την Ασία στην άλλη πλευρά του στενού Αιγαίου Πελάγους και τα νοτιότερα ακρωτήρια της εκτείνονται προς τις ακτές της Αφρικής. Αυτή η γεωγραφική θέση στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων αποκτά πρόσθετη σημασία εξαιτίας της ασυνήθιστης προσβασιμότητας της χερσονήσου. Από αυτήν την άποψη διαφοροποιείται από τις δυο αδελφές της στη Μεσόγειο. Τα Πυρηναία διαχωρίζουν αποτελεσματικά την Ιβηρική Χερσόνησο από την υπόλοιπη Ευρώπη κατά τον ίδιο τρόπο που οι Άλπεις απομονώνουν την Ιταλική Χερσόνησο. Αντίθετα, ο ποταμός Δούναβης δεν αποτελεί εμπόδιο, αλλά μάλλον συνδέει τα Βαλκάνια με την Κεντρική Ευρώπη. Είναι μια τεράστια λεωφόρος την οποία διέσχισαν μέσα στους αιώνες Σλάβοι, Γότθοι, Ούννοι και Βούλγαροι, για να φθάσουν στα βαλκανικά εδάφη.

Κατά αντίστοιχο τρόπο, προς τα δυτικά, μόλις πενήντα μίλια χωρίζουν το τακούνι της ιταλικής μπότας από την ακτή της Αλβανίας. Στα νότια, το νησί της Κρήτης λειτουργεί ως φυσικό σκαλοπάτι ανάμεσα στην Ελλάδα και την Αίγυπτο. Και προς τα νότια, αποικιστές και εισβολείς έχουν διασχίσει και προς τις δυο κατευθύνσεις το διάστικτο με νησιά Αιγαίο αναρίθμητες φορές από την εποχή της Τροίας.

Αυτή η κεντρική θέση της χερσονήσου εξηγεί το γιατί παραδοσιακά αντιπροσώπευε άλλοτε γέφυρα κι άλλοτε πεδίο μάχης αυτοκρατοριών και πολιτισμών. Οι Έλληνες που ανέπτυξαν τον πρώτο μεγάλο πολιτισμό στη χερσόνησο, όφειλαν πολλά στην εγγύτητα τους προς τις κοιλάδες των ποταμών Νείλου και Τίγρη-Ευφράτη. Με τη διαίρεση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το 395 μ.Χ. η διαχωριστική γραμμή μεταξύ Ανατολής και Δύσης διέσχισε τα Βαλκάνια. Η γραμμή αυτή έμοιαζε πολύ μ’ αυτήν που χώρισε τον καθολικό από τον ορθόδοξο κόσμο κατά τη διαίρεση της χριστιανικής εκκλησίας την περίοδο του Μεσαίωνα. Κατά τον ίδιο τρόπο, όταν οι τούρκοι κατακτητές αναχαιτίστηκαν τελικά στη Βιέννη, το 16° αι., το σύνορο ανάμεσα στο Σταυρό και την Ημισέληνο ακολούθησε το γνωστό παλιό αυλάκι. Με την άνοδο της ηπειρωτικής ρωσικής αυτοκρατορίας στους σύγχρονους καιρούς και της βρετανικής θαλάσσιας αυτοκρατορίας, η χερσόνησος μετατράπηκε και πάλι σε εμπόλεμη ζώνη για όλη τη διάρκεια το 19ου αι. Ακόμη και σήμερα, με τη διαίρεση του κόσμου που ακολούθησε το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα Βαλκάνια είναι και πάλι πεδίο μάχης ανάμεσα στην Ανατολή και στη Δύση. Έτσι, η γεωγραφική θέση της χερσονήσου έκρινε σε μεγάλο βαθμό την ιστορία της από τους αρχαιότατους χρόνους μέχρι σήμερα.

►Οι άνθρωποι

Έτσι, ήρθε η ώρα να ασχοληθούμε με τις πολυάριθμες εθνότητες που κατοικούν σήμερα στη χερσόνησο. Ποιοι είναι αυτοί οι βαλκανικοί λαοί, από πού ήρθαν και πού ζουν; Μια ματιά σ’ έναν εθνογραφικό χάρτη της χερσονήσου φανερώνει ότι η βαλκανική εθνογραφία είναι τόσο πολύπλοκη όσο και η βαλκανική εδαφική μορφολογία. Μια πιο προσεκτική ματιά αποκαλύπτει μια δομή που αποτελείται από τέσσερις βασικές φυλές και πολλές σκόρπιες μειονότητες.

Η πιο πολυπληθής από τις τέσσερις φυλές είναι οι Νότιοι Σλάβοι, οι οποίοι έχουν εγκατασταθεί σε μια μεγάλη ζώνη που διασχίζει τα Κεντρικά Βαλκάνια, από την Αδριατική έως τη Μαύρη Θάλασσα. Αυτοί οι Σλάβοι χωρίζονται σε τέσσερις υποκατηγορίες: τους Σλοβένους στην αρχή της Αδριατικής, τους Κροάτες πιο προς τα νοτιοανατολικά, τους Σέρβους στα Κεντρικά Βαλκάνια γύρω από τον ποταμό Μοράβα και τους Βουλγάρους στην υπόλοιπη έκταση ως τη Μαύρη Θάλασσα. 

Οι άλλες τρεις φυλές είναι οι Ρουμάνοι στα βόρεια των Σλάβων, και οι Έλληνες και οι Αλβανοί στα νότια.

Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες αυτές οι φυλές κάνουν την εμφάνιση τους στα Βαλκάνια θα διερευνηθούν σε βάθος στα δυο επόμενα κεφάλαια. Αρκεί να επισημάνουμε ότι στην αρχαιότητα, οι αρχαίοι Έλληνες κατοικούσαν στο νότιο τμήμα της χερσονήσου, όπως ακριβώς και οι απόγονοι τους σήμερα, ενώ στα βορειοδυτικά και τα βορειοανατολικά υπήρχαν δυο βαρβαρικοί λαοί, οι Ιλλυριοί και οι Θράκες αντίστοιχα. Αρχικά, οι Ιλλυριοί κατοικούσαν στο μεγαλύτερο τμήμα της σημερινής Γιουγκοσλαβίας, αλλά αργότερα εκτοπίστηκαν προς τα νότια από σλάβους εισβολείς. Έτσι, λοιπόν, σήμερα οι απόγονοι αυτών των Ιλλυριών, γνωστοί ως Αλβανοί, καταλαμβάνουν μόνο μια μικρή ορεινή περιοχή κατά μήκος της νότιας ακτής της Αδριατικής. Η τύχη των Θρακών στα χέρια των Σλάβων ήταν ακόμη χειρότερη. Διασπάστηκαν ή απορροφήθηκαν τόσο αποτελεσματικά, ώστε ελάχιστοι επιβίωσαν έως τη σημερινή εποχή. Αυτοί είναι γνωστοί με την ονομασία Βλάχοι, μια άγρια νομαδική φυλή βοσκών και ζωοτρόφων που βρίσκονται διάσπαρτοι στις ορεινές περιοχές της χερσονήσου. Ο συνολικός αριθμός τους στην αρχή του αιώνα εκτιμάται περίπου στις 140.000. Από τότε μειώνεται σταθερά, εξαιτίας της αφομοίωσης τους από τους λιγότερο κινητικούς γείτονες τους.

Ο επόμενος λαός που θα εξετάσουμε χρονολογικά, οι Ρουμάνοι, είναι απόγονοι των αρχαίων Δακών, οι οποίοι βρέθηκαν υπό τη ρωμαϊκή εξουσία από το 107 έως το 274 μ.Χ. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου αφομοιώθηκαν σε σημαντικό βαθμό από τους Ρωμαίους, αναμείχθηκαν με τους κατακτητές τους και υιοθέτησαν τη γλώσσα τους. Έτσι εξηγείται και η ρίζα του όρου «Ρουμάνος» και ο βασικά λατινικός χαρακτήρας της σύγχρονης ρουμανικής γλώσσας. Οι εθνικιστές Ρουμάνοι θεωρούσαν γεμάτοι περηφάνια τους εαυτούς τους ως μια λατινική νησίδα σε μια θάλασσα βάρβαρων Σλάβων. Στην πραγματικότητα, το ρωμαϊκό είδος υπέστη μεγάλη αραίωση μέσα σε αιώνες αλλεπάλληλων εισβολών και τα σλαβικά και ασιατικά χαρακτηριστικά είναι πλέον κυρίαρχα στους σύγχρονους Ρουμάνους και στη γλώσσα τους.

►Πότε έγινε η ριζική μεταβολή

Η πιο ριζική μεταβολή της φυλετικής σύνθεσης της χερσονήσου επήλθε κατά τον 6° και 7° αι. με τις εισβολές των σλαβικών φύλων από τις πεδινές περιοχές βόρεια των Καρπαθίων. Με την απλή δύναμη των αριθμών έδιωξαν ή αφομοίωσαν τους Ιλλυριούς και τους Θράκες και κατά καιρούς απείλησαν ακόμη και την Ανατολική Ρωμαϊκή ή Βυζαντινή Αυτοκρατορία και την πρωτεύουσα της, την Κωνσταντινούπολη. Όπως είδαμε νωρίτερα, οι νεοαφιχθέντες εγκαταστάθηκαν σταδιακά στα Κεντρικά Βαλκάνια κι εξελίχθηκαν σε ξεχωριστούς λαούς, Σλοβένους, Κροάτες και Σέρβους. Προς το τέλος του 7ου αι. μερικοί από τους εν λόγω Σλάβους κατακτήθηκαν με τη σειρά τους από τους Βουλγάρους, ένα λαό ασιατικής καταγωγής που προερχόταν από τους αρχαίους Ούννους. Οι Βούλγαροι, όμως, ήταν ολιγάριθμοι και πολύ σύντομα αφομοιώθηκαν σε τέτοιο βαθμό από τους υπηκόους τους, ώστε μόνο το όνομα τους επέζησε μέχρι σήμερα. Έτσι, οι σύγχρονοι Βούλγαροι θεωρούνται ως μια από τις νοτιοσλαβικές υποκατηγορίες και στην ουσία είναι εντελώς Σλάβοι όσον αφορά τη γλώσσα, το γενικότερο πολιτισμό και τα φυσικά τους χαρακτηριστικά.

Κατ’ αυτόν τον τρόπο η χερσόνησος απέκτησε τη βασική εθνολογική της μορφή περισσότερο από χίλια χρόνια πριν. Από τότε έχουν κάνει την εμφάνιση τους πολυάριθμες μειονότητες κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Η τουρκική κατοχή των Βαλκανίων από το 150 ως τις αρχές του 20ου αι. οδήγησε σε μια διασπορά μεμονωμένων τουρκικών, από εθνολογική άποψη, νησίδων. Με την παρακμή της αυτοκρατορίας τους, η πλειοψηφία αυτών των Τούρκων επέστρεψε στην πατρίδα τους, με αποτέλεσμα να έχουν μείνει ελάχιστα ίχνη τους σήμερα στη χερσόνησο. Η μοναδική εξαίρεση βρίσκεται στην περιοχή ακριβώς δυτικά της Κωνσταντινούπολης. Η περιοχή αυτή, γνωστή ως Ανατολική ή τουρκική Θράκη, αποτελεί το μοναδικό τμήμα της χερσονήσου που ανήκει ακόμη στους Τούρκους και ο πληθυσμός της, περίπου μισού ή ενός εκατομμυρίου, αν συμπεριλάβει κανείς και την Κωνσταντινούπολη, είναι τουρκικός σχεδόν στο σύνολο του.

►Σημαντικές μουσουλμανικές μειονότητες

Η τουρκική κυριαρχία στα Βαλκάνια είχε πιο μόνιμες επιπτώσεις στο θρησκευτικό στοιχείο. Παρόλο που οι Τούρκοι δεν επιχείρησαν να προσηλυτίσουν βίαια τους χριστιανούς υπηκόους τους, κάποιοι ασπάστηκαν τον ισλαμισμό, προκειμένου να αποφύγουν κάποιες δυσκολίες που αντιμετώπιζαν ανεξαιρέτως όλοι οι μη μουσουλμάνοι. Κατά συνέπεια, σήμερα μπορεί να συναντήσει κανείς στα Βαλκάνια σημαντικές μουσουλμανικές μειονότητες. Περίπου 1.500.000 εξ αυτών βρίσκεται στη Γιουγκοσλαβία, oι περισσότεροι στη Βοσνία. Άλλοι 720.000 βρίσκονται στην Αλβανία, όπου αποτελούν την πλειοψηφία του πληθυσμού που στο σύνολο του είναι λίγο πάνω από 1.000.000. Στη Βουλγαρία υπάρχουν περίπου 100.000 Πομάκοι, μια φυλή που αποτελείται από βουλγαρόφωνους μουσουλμάνους, οι σλάβοι πρόγονοι των οποίων εξισλαμίστηκαν τον 17° αι.

Η βαλκανική εθνογραφία περιπλέχθηκε ακόμη περισσότερο εξαιτίας της πολιτικής των τουρκικών και αυστριακών κυβερνήσεων να ιδρύουν συνειδητά αποικίες κατά μήκος των συνόρων τους ως μια μορφή άμυνας κατά του εχθρού. Οι Αψβούργοι, για παράδειγμα, εγκατέστησαν Γερμανούς κατά μήκος του Δούναβη, με αποτέλεσμα πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ρουμανία να διαθέτει μια γερμανική μειονότητα περίπου 750.000 ανθρώπων και η Γιουγκοσλαβία 500.000 περίπου. Αντίστοιχα, οι Τούρκοι εγκατέστησαν μουσουλμάνους Τατάρους στη Δοβρουτσά, ώστε να φυλάγουν το δρόμο για την Κωνσταντινούπολη, από τους οποίους βρίσκονται ακόμη εκεί πάνω από 170.000.

Ένας άλλος λαός που έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οικονομική ζωή της χερσονήσου, ιδίως κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, ήταν οι Εβραίοι. Πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, περίπου 1.000.000 Εβραίοι ζούσαν στη Ρουμανία, όπου είχαν μεταναστεύσει από τη Ρωσία και την Πολωνία το 170 και 18° αι.

Άλλοι 170.000 περίπου βρίσκονταν διάσπαρτοι στη Βουλγαρία, τη Γιουγκοσλαβία και την Ελλάδα, οι περισσότεροι από αυτούς απόγονοι προσφύγων του 16ου αι. από την Ισπανία και την Πορτογαλία, στους οποίους δόθηκε άσυλο από τους Τούρκους. Μια ακόμη μικρή μειονότητα είναι οι Τσιγγάνοι, ο πληθυσμός των οποίων είναι περίπου 500.000 άνθρωποι. Μερικοί είναι νομάδες, αλλά στην πλειοψηφία τους είναι εγκατεστημένοι σε περιφερειακούς οικισμούς γύρω από πόλεις και χωριά και ζουν μια μίζερη ζωή ως σιδεράδες, πλανόδιοι πωλητές, μουσικοί, αχθοφόροι και οδοκαθαριστές.

►Εθνολογικές συνέπειες των δύο παγκόσμιων πολέμων

Τέλος, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι οι δυο παγκόσμιοι πόλεμοι είχαν ως αποτέλεσμα να απλουστευθεί κάπως αυτό το εθνολογικό αμάλγαμα, αν και με τεράστιο κόστος για τις άτυχες μειονότητες που ξεριζώθηκαν ή και, σε κάποιες περιπτώσεις, εξοντώθηκαν. Μετά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ελλάδα, η Τουρκία και η Βουλγαρία συμφώνησαν να προβούν σε ανταλλαγή των μειονοτικών πληθυσμών τους κι έτσι επαναπατρίστηκαν συνολικά 400.000 Τούρκοι, 250.000 Βούλγαροι και 1.300.000 Έλληνες. Κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής των Βαλκανίων στο Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ένα μεγάλο μέρος των Εβραίων μεταφέρθηκε στα στρατόπεδα εξόντωσης της Γερμανίας και της Πολωνίας. Μετά το τέλος του πολέμου, πολλοί από τους επιζήσαντες Εβραίους κατέφυγαν στο νέο κράτος του Ισραήλ. Παραδόξως, η άλλη βαλκανική μειονότητα που συρρικνώθηκε σημαντικά εξαιτίας του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ήταν η γερμανική. Αρκετοί από τους Γερμανούς της Γιουγκοσλαβίας και της Ρουμανίας στρατολογήθηκαν στη Βέρμαχτ (Wehrmacht), αλλά πολύ λίγοι γύρισαν πίσω. Άλλοι ακολούθησαν την υποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων τους τελευταίους μήνες του πολέμου. Πολλοί από αυτούς που έμειναν στη θέση τους, μεταφέρθηκαν δια της βίας στη Ρωσία. Έτσι, η προσπάθεια του Χίτλερ να κερδίσει «ζωτικό χώρο» για το γερμανικό λαό στην Ανατολική Ευρώπη, είχε το αντίθετο αποτέλεσμα, να αποδεκατιστούν αιωνόβιες γερμανικές αποικίες στα Βαλκάνια.

Είναι εμφανές, με βάση την παραπάνω ανάλυση, ότι η Αλβανία, η Ελλάδα και η Βουλγαρία είναι εθνοτικά ομοιογενείς χώρες, ιδίως μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών στη συνέχεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η Αλβανία έχει μια μικρή ελληνική μειονότητα στο Νότο, ενώ η Ελλάδα έχει έναν αντίστοιχα μικρό σλαβικό θύλακα στα βόρεια σύνορα της, αλλά αυτές είναι ασήμαντες εξαιρέσεις, αν και ενοχλητικές από διπλωματική άποψη. Η Βουλγαρία έχει κι αυτή μια μουσουλμανική μειονότητα, η οποία όμως εξαφανίζεται ως αποτέλεσμα της μετανάστευσης προς την Τουρκία, που εντείνεται εξαιτίας των περιοριστικών μέτρων που έλαβε η βουλγαρική κυβέρνηση το 1950.

Αντίθετα, η Ρουμανία και η Γιουγκοσλαβία κληρονόμησαν μεγάλους μειονοτικούς πληθυσμούς στις επαρχίες που απέκτησαν από την Αυτοκρατορία των Αψβούργων. Σύμφωνα με την απογραφή του 1948, η Γιουγκοσλαβία είχε ένα συνολικό πληθυσμό 15.751.935 τον οποίο 14.000.000 είναι Νότιοι Σλάβοι. Το κύριο μειονοτικό στοιχείο αποτελείται από 400.000 Ούγγρους, έναν ανάλογο αριθμό Αλβανών, 180.000 Ρουμάνους και 100.000 Ιταλούς. Ο γιουγκοσλαβικός λαός είναι διαιρεμένος και αναφορικά με τη θρησκεία του. Οι ορθόδοξοι Χριστιανοί (κυρίως Σέρβοι) αποτελούν το 50% του πληθυσμού, οι Ρωμαιοκαθολικοί (Κροάτες, Σλοβάκοι και Ιταλοί) το 33%, Μουσουλμάνοι το 11% και οι Διαμαρτυρόμενοι, Εβραίοι και Έλληνες Καθολικοί, το υπόλοιπο 5,66%·

Η Ρουμανία, σύμφωνα με την απογραφή του 1948, έχει έναν συνολικό πληθυσμό 15.872.624, σε σύγκριση με σχεδόν 20.000.000 το 1939. Η μείωση αυτή οφείλεται κυρίως στην απώλεια της Βεσσαραβίας και της Μπουκοβίνας προς όφελος της Σοβιετικής Ένωσης και στη δραστική μείωση του αριθμού των Εβραίων και των Γερμανών. Οι βασικές μειονότητες σήμερα είναι οι 1.499.851 Ούγγροι (1.387.719 το 1930), οι 343.913 Γερμανοί (720.000 το 1930) και οι 138.795 Εβραίοι (1.000.000 το 1930). Στην παρούσα φάση, οι μειονοτικοί πληθυσμοί αποτελούν περίπου το 13% του συνολικού πληθυσμού, σε σύγκριση με το 25% περίπου πριν από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι Ρουμάνοι, όπως και οι Γιουγκοσλάβοι είναι διαιρεμένοι αναφορικά με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις τους, αν και το ποσοστό των Ρωμαιοκαθολικών είναι πολύ μικρότερο από ό,τι στη Γιουγκοσλαβία με τους καθολικούς Κροάτες και Σλοβάκους της. Σύμφωνα με εκτιμήσεις του 1946» 81% του πληθυσμού της Ρουμανίας είναι έλληνες Ορθόδοξοι, 9% έλληνες Καθολικοί, 7% Ρωμαιοκαθολικοί και 3% Εβραίοι, Διαμαρτυρόμενοι και Μουσουλμάνοι.

*****

Οι χώρες με μια ματιά

 

Αλβανία

Έκταση: 28.748

Πληθυσμός: 2.886.026

ΑΕΠ: 12.269

Ανεργία: 17,3%

Αγροτικός τομέας: 21,6% Βιομηχανία: 14,9% Υπηρεσίες: 63,5%

Εισαγωγές: 3,613

Εξαγωγές: 0,810

Εθνότητες: Αλβανοί 82,6%, Έλληνες 0,9%, 1% διάφοροι (Βλάχοι, Ρομά, Σλαβομακεδόνες, Μαυροβούνιοι και Αιγύπτιοι), αδιευκρίνιστο 15,5% (στοιχεία 2011)

Εισάγει από: Ιταλία 33,4%, Ελλάδα 9%, Τουρκία 6,7%, Γερμανία 5,2% (στοιχεία 2015)

Εξάγει προς: Ιταλία 43,3%, Κόσοβο 9,8%, ΗΠΑ 7,7%, Κίνα 6,2%, Ελλάδα 5,3%, Ισπανία 4,8% (στοιχεία 2015)

Βουλγαρία

Έκταση: 110.879

Πληθυσμός: 7.153.784

ΑΕΠ: 49.364

Ανεργία: 8,9%

Αγροτικός τομέας: 5,1% Βιομηχανία: 27,5% Υπηρεσίες: 67,5%

Εισαγωγές: 28,470

Εξαγωγές: 26,100

Εθνότητες: Βούλγαροι 76,9%, Τούρκοι 8%, Ρομά 4,4%, άλλοι 0,7% (Ρώσοι, Αρμένιοι και Βλάχοι), αδιευκρίνιστο 10% (στοιχεία 2011)

Εισάγει από: Γερμανία 12,9%, Ρωσία 12%, Ιταλία 7,6%, Ρουμανία 6,8%, Τουρκία 5,7%, Ελλάδα 4,8%, Ισπανία 4,8% (στοιχεία 2015

Εξάγει προς: Γερμανία 12,5%, Ιταλία 9,2%, Τουρκία 8,5%, Ρουμανία 8,2%, Ελλάδα 6,5%, Γαλλία 4,2% (στοιχεία 2015)

Βοσνία-Ερζεγοβίνη

Έκταση: 51.209

Πληθυσμός: 3.791.622

ΑΕΠ: 16.324

Ανεργία: 43,2%

Αγροτικός τομέας: 7,8% Βιομηχανία: 26,8% Υπηρεσίες: 65,4%

Εισαγωγές: 7,765

Εξαγωγές: 3,930

Εθνότητες: Βόσνιοι 50,1%, Σέρβοι 30,8%, Κροάτες 15,4%, άλλοι 2,7%, αδιευκρίνιστο 1% (στοιχεία 2013)

Εισάγει από: Κροατία 19,3%, Γερμανία 13,9%, Σλοβενία 13,8%, Ιταλία 10,9%, Αυστρία 5,7%, Ουγγαρία 5,2%, Τουρκία 4,5% (στοιχεία 2015)

Εξάγει προς: Σλοβενία 16,6%, Ιταλία 16%, Γερμανία 12,2%, Κροατία 11,6%, Αυστρία 11,2%, Τουρκία 5,3% (στοιχεία 2015)

Κόσσοβο

Έκταση: 10.887

Πληθυσμός: 1.836.978

ΑΕΠ: 6.471

Ανεργία: 35,3%

Αγροτικός τομέας: 12,9% Βιομηχανία: 22,6% Υπηρεσίες: 64,5% (στοιχεία 2009)

Εισαγωγές: 2,687

Εξαγωγές: 0,349

Εθνότητες: Αλβανοί 92,9%, Βόσνιοι 1,6%, Σέρβοι 1,5%, Τούρκοι 1,1%, Ασκαλί 0,9%, Αιγύπτιοι 0,7%, Γκοράνι 0,6%, Ρομά 0,5%, άλλοι/αδιευκρίνιστο 0,2%

(αυτές οι εκτιμήσεις μπορεί να είναι λανθασμένες στους Σέρβους και τους Ρομά, επειδή βασίζονται σε στοιχεία του 2011 που δεν περιλαμβάνουν το Βόρειο Κόσοβο (το οποίο κατοικείται από πολλούς Σέρβους) και οι σέρβικες κοινότητες και οι κοινότητες των Ρομά του Νότου μποϊκόταραν την έρευνα)

Εισάγει από: Γερμνία 11,9%, πΓΔΜ 11,5%, Σερβία 11,1%, Ιταλία 8,5%, Τουρκία 9%, Κίνα 6,4%, Αλβανία 4,4% (στοιχεία 2012)

Εξάγει προς: Ιταλία 25,8%, Αλβανία 14,6%, πΓΔΜ 9,6%, Κίνα 5,5%, Γερμανία 5,4%, Ελβετία 5,4%, Τουρκία 4,1% (στοιχεία 2012)

ΠΓΔΜ

Έκταση: 25.713

Πληθυσμός: 2.069.172

ΑΕΠ: 10.424

Ανεργία: 24,9%

Αγροτικός τομέας: 11,2% Βιομηχανία: 26,3% Υπηρεσίες: 62,5%

Εισαγωγές: 5,011

Εξαγωγές: 3,166

Εθνότητες: Σλαβομακεδόνες 64,2%, Αλβανοί 25,2%, Τούρκοι 3,9%, Ρομά 2,7%, Σέρβοι 1,8%, άλλοι 2,2% (στοιχεία 2002)

Εισάγει από: Γερμανία 15,9%, Αγγλία 13,6%, Ελλάδα 10,9%, Σερβία 8,7%, Βουλγαρία 6,7%, Τουρκία 5,5%, Ιταλία 4,7% (στοιχεία 2015)

Εξάγει προς: Γερμανία 33,2%, Κόσοβο 11,5%, Βουλγαρία 5,1%, Ελλάδα 4,5% (στοιχεία 2015)

Μαυροβούνιο

Έκταση: 13.812

Πληθυσμός: 620.000

ΑΕΠ: 4.182

Ανεργία: 18,5%

Αγροτικός τομέας: 8,3% Βιομηχανία: 21,2% Υπηρεσίες: 70,5%

Εισαγωγές: 1,982

Εξαγωγές: 0,370

Εθνότητες: Μαυροβούνιοι 45%, Σέρβοι 28,7%, Βόσνιοι 8,7%, Αλβανοί 4,9%, Μουσουλμάνοι 3,3%, Ρομά 1%, Κροάτες 1%, άλλοι 2,6%, αδιευκρίνιστο 4,9% (στοιχεία 2011)

Εισάγει από: Σερβία 29,3%, Ελλάδα 8,7%, Κίνα 7,1% (στοιχεία 2012)

Εξάγει προς: Κροατία 22,7%, Σερβία 22,7%, Σλοβενία 7,8% (στοιχεία 2012)

Κροατία

Έκταση: 56.594

Πληθυσμός: 4.225.316

ΑΕΠ: 49.928

Ανεργία: 15,8%

Αγροτικός τομέας: 4,2% Βιομηχανία: 26,6% Υπηρεσίες: 69,2%

Εισαγωγές: 19,980

Εξαγωγές: 12,410

Εθνότητες: Κροάτες 90,4%, Σέρβοι 4,4%, άλλοι 4,4% (Βόσνιοι, Ούγγροι, Σλοβένοι, Τσέχοι και Ρομά), αδιευκρίνιστο 0,8% (στοιχεία 2011)

Εισάγει από: Γερμανία 15,5%, Ιταλία 13,1%, Σλοβενία 10,7%, Αυστρία 9,2%, Ουγγαρία 7,8% (στοιχεία 2015)

Εξάγει προς: Ιταλία 13,4%, Σλοβενία 12,5%, Γερμανία 11,4%, Βοσνία 9,9%, Αυστρία 6,6%, Σερβία 4,9% (στοιχεία 2015)

Ρουμανία

Έκταση: 238.391

Πληθυσμός: 19.861.400

ΑΕΠ: 181.944

Ανεργία: 6,7%

Αγροτικός τομέας: 3,3% Βιομηχανία: 35,4% Υπηρεσίες: 61,3%

Εισαγωγές: 66,450

Εξαγωγές: 56,030

Εθνότητες: Ρουμάνοι 83,4%, Ούγγροι 6,1%, Ρομά 3,1%, Ουκρανοί 0,3%, Γερμανοί 0,2%, άλλοι 0,7%, αδιευκρίνιστο 6,1% (στοιχεία 2011)

Εισάγει από: Γερμανία 19,8%, Ιταλία 10,9%, Ουγγαρία 8%, Γαλλία 5,6%, Πολωνία 4,9%, Κίνα 4,6%, Ολλανδία 4% (στοιχεία 2015)

Εξάγει προς: Γερμανία 19,8%, Ιταλία 12,5%, Γαλλία 6,8%, Ουγγαρία 5,4%, Αγγλία 4,4% (στοιχεία 2015)

Σλοβενία

Έκταση: 20.273

Πληθυσμός: 2.064.188

ΑΕΠ: 43.791

Ανεργία: 11,6%

Αγροτικός τομέας: 2,3% Βιομηχανία: 33,6% Υπηρεσίες: 64,1%

Εισαγωγές: 22,520

Εξαγωγές: 27,200

Εθνότητες: Σλοβένοι 83,1%, Σέρβοι 2%, Κροάτες 1,8%, Βόσνιοι 1,1%, άλλοι ή αδιευκρίνιστο 12% (στοιχεία 2002)

Εισάγει από: Γερμανία 16,5%, Ιταλία 13,6%, Αυστρία 10,2%, Κίνα 5,5%, Κροατία 5,1%, Τουρκία 4% (στοιχεία 2015)

Εξάγει προς: Γερμανία 19,1%, Ιταλία 10,6%, Αυστρία 8%, Κροατία 6,8%, Σλοβακία 4,7%, Ουγγαρία 4,4%, Γαλλία 4,2% (στοιχεία 2015)

Σερβία

Έκταση: 88.361

Πληθυσμός: 7.114.393

ΑΕΠ: 42.139

Ανεργία: 18,9%

Αγροτικός τομέας: 9,7% Βιομηχανία: 42,7% Υπηρεσίες: 47,6%

Εισαγωγές: 17,370

Εξαγωγές: 12,850

Εθνότητες: Σέρβοι 83,3%, Ούγγροι 3,5%, Ρομά 2,1%, Βόσνιοι 2%, άλλοι 5,7%, αδιευκρίνιστο 3,4% (στοιχεία 2011)

Εισάγει από: Γερμανία 12,4%, Ιταλία 10,6%, Ρωσία 9,6%, Κίνα 8,5%, Ουγγαρία 4,8%, Πολωνία 4,2% (στοιχεία 2015)

Εξάγει προς: Ιταλία 16,2%, Γερμανία 12,6%, Βοσνία 8,7%, Ρουμανία 5,6%, Ρωσία 5,4% (στοιχεία 2015)

Τουρκία

Έκταση: 783.562

Πληθυσμός: 80.274.604

ΑΕΠ: 861.000

Ανεργία: 9,8%

Αγροτικός τομέας: 8,6%

Βιομηχανία: 27,1%

Υπηρεσίες: 64,3%

Εισαγωγές: 197,8

Εξαγωγές: 150,1

Εθνότητες: Τούρκοι 70-75%, Κούρδοι 19%, άλλες μειονότητες 7-12% (στοιχεία 2016)

Εισάγει από: Κίνα 12%, Γερμανία 10,3%, Ρωσία 9,8%, ΗΠΑ 5,4%, Ιταλία 5,1% (στοιχεία 2015)

Εξάγει προς: Γερμανία 9,3%, Αγγλία 7,3%, Ιράκ 5,9%, Ιταλία 4,8%, ΗΠΑ 4,5%, Γαλλία 4,1% (στοιχεία 2015)

Ελλάδα

Έκταση: 131.990

Πληθυσμός: 10.955.000

ΑΕΠ: 194.594

Ανεργία: 24,6%

Αγροτικός τομέας: 4,1%

Βιομηχανία: 15%

Υπηρεσίες: 80,9%

Εισαγωγές: 42,730

Εξαγωγές: 21,930

Εθνότητες: Έλληνες 93%, άλλοι 7% (στοιχεία 2001) (Η Ελλάδα δεν καταγράφει στοιχεία για εθνότητες)

Εισάγει από: Γερμανία 10,7%, Ιταλία 8,4%, Ρωσία 7,9%, Ιράκ 7%, Κίνα 5,9%, Ολλανδία 5,5%, Γαλλία 4,5% (στοιχεία 2015)

Εξάγει προς: Ιταλία 11,2%, Γερμανία 7,3%, Τουρκία 6,6%, Κύπρος 5,9%, Βουλγαρία 5,2%, ΗΠΑ 4,8%, Αγγλία 4,2%, Αίγυπτος 4% (στοιχεία 2015)

* Πληθυσμός 2015, ΑΕΠ σε δισ. δολάρια το 2016, τομείς της οικονομίας στατιστικά 2016, εισαγωγές και εξαγωγές σε δισ. δολάρια στατιστικά 2011-2016

Πηγή:https://www.e-dromos.gr/afieroma-ta-balkania-se-diarki-peridinisi/