Σμήνος μαύρων κύκνων

Του Αρη Οικονόμου

Ποτέ μέχρι σήμερα δεν έχει διαστρεβλωθεί σε τόσο μεγάλο βαθμό η παγκόσμια οικονομία, από τις συνεχείς ανθρώπινες παρεμβάσεις – οπότε εύλογα δεν προβλέπεται ένα μεμονωμένο συμβάν, αλλά μία πρωτόγνωρη, πανίσχυρη καταιγίδα

«Σύμφωνα με τη γνωστή χριστουγεννιάτικη ιστορία μία γαλοπούλα, κλεισμένη κάποτε στο σκοτεινό στάβλο της, ανησυχούσε και φοβόταν για τη ζωή της – έως ότου διαπίστωσε πως ο χωρικός που την είχε φυλακίσει, θα έπρεπε να είναι ένας καλός άνθρωπος. Η κρίση της αυτή οφειλόταν στο γεγονός ότι, ο χωρικός ερχόταν καθημερινά την ίδια ώρα στο στάβλο, προσφέροντας της πλουσιοπάροχη τροφή.

Κάθε φορά λοιπόν που επαναλαμβανόταν η ίδια διαδικασία, η γαλοπούλα πίστευε όλο και πιο πολύ ότι, δεν θα μπορούσε πουθενά αλλού να ζήσει καλύτερα, από το στάβλο αυτού του γενναιόδωρου χωρικού. Νοιώθοντας πλέον ευχάριστα, ηρέμησε και απολάμβανε το φαγητό της, με αποτέλεσμα να γίνει παχιά και δυσκίνητη.

Εν τούτοις, λίγο πριν από τα Χριστούγεννα, ο καλός χωρικός εμφανίστηκε στο στάβλο κρατώντας ένα αιχμηρό μαχαίρι, αντί να της προσφέρει ως συνήθως τροφή. Έτσι η γαλοπούλα κατέληξε στο τραπέζι της ευτυχισμένης οικογένειας του χωρικού, χωρίς καν να το καταλάβει» (Taleb).

Άρθρο

Το παράδειγμα της γαλοπούλας χρησιμοποιείται για την περιγραφή γεγονότων που χαρακτηρίζονται ως «μαύροι κύκνοι» – όπου πρόκειται για σπάνια συμβάντα με μαζικές επιπτώσεις, τα οποία προβλέπονται μόνο εκ των υστέρων. Για τη δήθεν έντιμη, νομοταγή Γερμανία, ένας τέτοιος μαύρος κύκνος ήταν η απάτη της Volkswagen, ενώ για τη δήθεν τεχνολογικά υπερέχουσα Ιαπωνία το σκανδαλώδης πυρηνικό ατύχημα της Fukushima, το οποίο έθεσε σε κίνδυνο ολόκληρο τον πλανήτη.

Για τους υποστηρικτές της νεοφιλελεύθερης οικονομίας, ο μαύρος κύκνος ήταν η Enron, η χρεοκοπία της Lehman Brothers και η πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση – ενώ για τις Η.Π.Α. η ηγεμονική επέμβαση της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή. Για την Ευρωζώνη η κρίση χρέους της Ελλάδας, η οποία έφερε στην επιφάνεια τα τεράστια ελαττώματα του κοινού νομίσματος – για την Ελλάδα η μεγαλοπρεπής κυβίστηση της αριστεράς και το κλείσιμο των τραπεζών, ενώ για τη γαλοπούλα η παραμονή των Χριστουγέννων.

Το συμπέρασμα από όλα αυτά είναι το ότι, το μέλλον δεν προβλέπεται με βάση τα στοιχεία του παρελθόντος – πως τα μεγάλα γεγονότα δεν έχουν κανένα ιστορικό προηγούμενο. Με απλά λόγια, επειδή κανένας Ευρωπαίος δεν είχε δει ποτέ στη ζωή του έως τα τέλη του 17ου αιώνα έναν μαύρο κύκλο, δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν – ενώ οι συνεχείς διασώσεις της Ελλάδας από τους δανειστές της, δεν αποδεικνύουν πως θα συνεχιστεί το ίδιο στο μέλλον.

Περαιτέρω, όλοι όσοι πιστεύουν σε οικονομικά μοντέλα, τα οποία δημιουργούνται από την τροφοδοσία των ηλεκτρονικών υπολογιστών με στοιχεία του παρελθόντος, είναι στη λάθος κατεύθυνση – όπως άλλωστε αποδείχθηκε από τους δύο αμερικανούς ερευνητές, οι οποίοι πήραν το βραβείο Νόμπελ για τις οικονομικές τους μελέτες, οδηγώντας λίγο αργότερα το κερδοσκοπικό κεφάλαιο LTCM στη χρεοκοπία.  

Η αιτία ήταν το ότι, δεν είχαν προβλέψει τη συναλλαγματική κρίση της Ρωσίας, η οποία εκείνη την εποχή προκάλεσε σεισμό στις χρηματαγορές – έχοντας ουσιαστικά πυροδοτηθεί από την ασιατική τραγωδία.

Συνεχίζοντας, το βασικό πρόβλημα των μοντέλων πρόβλεψης είναι οι στατιστικές εξαιρέσεις – οι οποίες διαστρεβλώνουν εντελώς τα δεδομένα. Για παράδειγμα, όταν πάρει κανείς τυχαία 100 ανθρώπους και βρει το μέσον όρο του ύψους τους, εάν αργότερα προσθέσει τον πιο ψηλό άνθρωπο του πλανήτη, δεν θα υπάρξει καμία διαφορά. Εάν όμως επιλέξει 100 μέσους ανθρώπους με βάση τα περιουσιακά τους στοιχεία, προσθέτοντας μετά τον πλουσιότερο του πλανήτη, ο μέσος όρος πιθανότατα θα εκτιναχθεί στα ύψη.

Τα μοντέλα πρόβλεψης τώρα του οικονομικού ρίσκου λειτουργούν με το πρώτο παράδειγμα – ενώ οι χρηματαγορές, όπως επίσης πολλά άλλα «φυσικά συμβάντα», υπακούουν στους κανόνες του δεύτερου. Επομένως, τα μέτρα που λαμβάνονται με βάση αυτά τα μοντέλα, μοιάζουν με ένα φάρμακο που κατασκευάζεται για φυτά, χρησιμοποιούμενο σε ανθρώπους.

Το συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνεται από το χρηματιστηριακό κραχ του 1987 το οποίο, με βάση τα οικονομικά μοντέλα, μπορεί να συμβεί μόνο μία φορά σε πολλά δισεκατομμύρια χρόνια – αφού η πτώση ενός τόσο ανθεκτικού δείκτη, όπως ο DJ κατά -23% μέσα σε μία μόνο ημέρα, θεωρούταν απίθανη. Εν τούτοις, συνέβη για δεύτερη φορά μέσα σε τριάντα περίπου χρόνια – αποστομώνοντας τους ερευνητές.

Περαιτέρω, οι ανθρώπινες παρεμβάσεις στην ελεύθερη Οικονομία, με τη χρήση των μοντέλων, μοιάζουν με τις συνεχείς επισκευές ενός πλυντηρίου, το οποίο παρ’ όλα αυτά θα αχρηστευθεί – αφού δεν υπάρχει τίποτα αιώνιο στη φύση.

Ειδικά όσον αφορά τη σημερινή χρηματοπιστωτική κρίση, αφού προηγουμένως οι κυβερνήσεις διέσωσαν τις εμπορικές τράπεζες, στη συνέχεια οι τράπεζες διέσωσαν τα κράτη – ενώ πρόσφατα τόσο οι τράπεζες, όσο και τα κράτη, διασώθηκαν από τις κεντρικές τράπεζες με τη βοήθεια της μαζικής εκτύπωσης χρημάτων.

Στο γράφημα που ακολουθεί, φαίνεται πόσο είχαν διογκωθεί οι ισολογισμοί των κεντρικών τραπεζών το 2013 – έχοντας έκτοτε αυξηθεί ακόμη περισσότερο.

Όλοι κατανοούν βέβαια πως κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατόν να συμβαίνει αιώνια – οπότε δεν είναι καθόλου δύσκολο να προβλέψει κανείς την κατάρρευση του συστήματος. Εν τούτοις, είναι αδύνατον να γνωρίζει πότε ακριβώς θα συμβεί ή τι θα το προκαλέσει – ποιός θα είναι ο μαύρος κύκνος δηλαδή που σήμερα δεν μπορούμε να δούμε.

Το ίδιο ισχύει και για την Ευρωζώνη, η οποία είναι αδύνατον να συνεχίσει να υπάρχει, κυρίως λόγω των τρομακτικών πλεονασμάτων του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών της Γερμανίας – απέναντι στα οποία βρίσκονται αντίστοιχα τρομακτικά ελλείμματα όλων των άλλων χωρών, με τις οποίες συναλλάσσεται.

Ουσιαστικά δε το ευρώ μοιάζει με την υιοθέτηση του κανόνα του χρυσού από μία σειρά χωρών, οι οποίες έκτοτε αδυνατούν να επιλύσουν τα προβλήματα τους – μη έχοντας τη δυνατότητα άσκησης μίας ανεξάρτητης νομισματικής πολιτικής. Επομένως, το κοινό νόμισμα θα καταρρεύσει, αλλά κανένας δεν γνωρίζει πότε και με ποιά αφορμή – οπότε η ζωή συνεχίζεται, δήθεν ομαλά, έως την ημέρα της κρίσης, όπως με τη γαλοπούλα στην εισαγωγή μας.

Αυτό που επίσης θα καταρρεύσει είναι το δολάριο – αφού δεν μπορεί να ανατιμάται αιώνια, όταν οι Η.Π.Α. τυπώνουν αφειδώς χρήματα από το 1971 και μετά, τα χρέη τους έχουν ξεπεράσει κάθε ιστορικό προηγούμενο, ενώ αυξάνονται συνεχώς τα δίδυμα ελλείμματα τους.

Για την Ιαπωνία με χρέος της τάξης του 250% του ΑΕΠ ισχύει κάτι ανάλογο, ενώ η Κίνα είναι αδύνατον να ελέγξει την υπερχρεωμένη, γεμάτη φούσκες οικονομία της. Επομένως, ο πλανήτης έχει τόσα πολλά προβλήματα, επί πλέον στα γεωπολιτικά και τα ενεργειακά (τιμές πετρελαίου κλπ.), που έχει χαθεί εντελώς ο λογαριασμός – καθιστώντας αδύνατες τις προβλέψεις.

Ολοκληρώνοντας, έχει διαστρεβλωθεί σε τόσο μεγάλο βαθμό η παγκόσμια οικονομία, λόγω των ανθρωπίνων παρεμβάσεων σε πέρα πολλούς τομείς, περιοχές και χώρες, που το μόνο σίγουρο είναι το ότι, αυτή τη φορά δεν αναμένεται ένας μαύρος κύκνος, αλλά ένα ολόκληρο σμήνος – το οποίο θα αλλάξει εντελώς τα δεδομένα στον πλανήτη.

Επειδή όμως έρχονται Χριστούγεννα και επειδή είναι τόσα πολλά τα προβλήματα, χωρίς να διαφαίνεται κάποια λύση, είναι καλύτερα να τα γιορτάσουμε όσο καλύτερα μπορούμε – ελπίζοντας φυσικά να μην έχουμε την τύχη της γαλοπούλας. Αυτό επεξηγεί ίσως το κλίμα μεσοπολέμου που επικρατεί σε ολόκληρη την υφήλιο –παρά το ότι εμείς νομίζουμε πως υποφέρει μόνο η Ελλάδα.

Πηγή:http://www.analyst.gr/2015/12/23/sminos-mavron-kiknon/